Museumrubriek: Verzamelen gaat niet van zelf

Met Stoom Nr. 28 - Januari 1998

Voorwerpen vind je overal: in huis, op scholen, in kantoren, fabrieken, winkels, maar ook buiten op straat, in park, polder of bos. Mensen verzamelen van alles, van vingerhoedjes tot elektrische apparaten en van schelpen tot fototoestellen. Iedereen heeft daar zo zijn eigen redenen voor: omdat ze iets mooi vinden, omdat het herinneringen oproept aan vroeger, omdat het iets is om mee te pronken of omdat het leuk staat in de kast. Het Zaans Museum in opbouw is op zoek naar voorwerpen. Naar wat voor voorwerpen gezocht wordt doet conservator Alice van Diepen uit de doeken.

Verzamelbeleid museum

Musea zijn natuurlijk bij uitstek plaatsen waar verzameld wordt. Maar wanneer is een object een museumobject?
De meeste mensen denken bij een museum al snel aan oude dingen. Iets moet minstens 100 jaar oud zijn om in een museum te komen. Maar is dat zo?

Bierpul Delfts aardewerk. Relatiegeschenk Pieter Schoen in Zaandam

Het Zaans Museum verzamelt in principe alles wat met de Zaanstreek te maken heeft. Ook nu het gebouw nog niet af is, wordt er al druk verzameld. Uiteraard heeft het museum - net als veel particuliere verzamelaars - goed nagedacht over wat er in moet komen. Het verzamelbeleid richt zich op voorwerpen in relatie tot Zaanse bedrijfstakken, gebeurtenissen of maatschappelijke bewegingen. Of met de Zaanse streekcultuur: klederdracht en de wijze van wonen. Daarbij wordt gekeken naar de informatieve of artistieke waarde van een object. Maar ook naar de kwaliteit en de conditie waarin het verkeert.

Het Zaans Museum wil een overzicht geven van de geschiedenis van de Zaanstreek. Onderwerpen als wind, hout, water, fabrieken, voedingsmiddelen, schepen, huizen en natuurlijk de bewoners spelen daarin een hoofdrol.
Allerlei andere, kleinere onderwerpen krijgen een plaats in een bijzondere afdeling van het museum die we het Magazijn van de Zaanstreek noemen. Voorbeelden zijn: beschilderd meubilair; brandweer, het boerenbedrijf, de muziekcultuur en de sociale zorg.

Gat in de collectie

Omdat het Zaans Museum een nieuw museum is, heeft het nog niet zo lang kunnen verzamelen. Gelukkig kan het bij de inrichting gebruik maken van bestaande collecties. Zo heeft het Zaans Historisch Museum in ruim honderd jaar een mooie collectie voorwerpen verzameld die een goed beeld geven van het wonen in de streek door welgestelde Zaankanters. Maar in diezelfde collectie ontbreekt ook veel, bijvoorbeeld op het gebied van het werken in de streek. Terwijl dat in de Zaanse historie juist een onderwerp van groot belang is.
Voor het Zaans Museum ligt dus een taak in het opvullen van dit gat. Eén van de taken. De overname van de collectie Spijkerman, een omvangrijke verzameling van hoofdzakelijk ambachtelijk gereedschap van de heer Spijkerman uit Krommenie, was een eerste stap in het opvullen van dat gat.

Samenwerken met MBTZ

Van het begin af aan bestaat er nauwe samenwerking tussen het museum en de vereniging MBTZ. Al in een heel vroeg stadium hebben leden van MBTZ geparticipeerd in de werkgroep collectievorming. Van hieruit zijn contacten gelegd met (werknemers of ex-werknemers van) bedrijven in de Zaanstreek om historisch van belang zijnde objecten te achterhalen. Zo kwamen we op het spoor van historische voorwerpen uit de Lassiefabriek uit Wormer en interessant reclame- en archiefmateriaal van het rijstverwerkingsbedrijf, dat zich momenteel in het archief van het moederbedrijf Douwe Egberts in Rotterdam bevindt. Via een lid van de werkgroep kwamen we terecht bij de firma Best & Dekker, een olie- en vetstokerij in Zaandam, waar nog een oude stoomketel aanwezig was. De stenen ombouw nam voor het museum teveel ruimte in beslag, maar het voorfront is eruit gesneden en staat nu in het depot. Hoewel de werkzaamheden van de werkgroep nu direct vanuit het museum worden uitgevoerd, blijft voor de collectievorming de signaalfunctie van MBTZ van groot belang. Want verzamelen gaat niet vanzelf. Dat is een ding dat zeker is.

Kacheltje, gefabriceerd door Verblifa in Krommenie. Vooral in gebruik tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Meewerken aan collectie

Om het museum voor Zaankanters en mensen van buiten de streek interessant te maken, doen wij een beroep op iedereen. Er zijn vast wel bedrijven of particulieren die voorwerpen in huis hebben, waarvan ze zich afvragen wat ze er mee moeten doen. Mogelijk zijn het dingen die passen in de openbare collectie, waar iedereen ze kan bekijken. Of als ze daar niet in passen, zijn ze misschien bruikbaar als bron van onderzoek naar de geschiedenis van de streek. Want dat is ook een taak van ons museum.

Om een indruk te geven van de aard van de voorwerpen waar het museum naar op zoek is, geef ik een selectie uit de lijst van aanwinsten: een rollerbank, een oorlogskachel van Verblifa, een relatiegeschenk van de firma Schoen, een cacaoblik ‘Zaanstroom’, een ontwerp voor een affiche van Verkade, een doos ‘Murwe Lijnkoeken’ als verpakking voor veekoeken (zie het artikel ‘In Met Stoom 27’), zakken voor transport van cacaobonen, een Oostzanerjol, een 19e eeuws portret van een Zaanse dame, een notaboek van de firma Keg.

Het gaat om voorwerpen van uiteenlopend karakter, soms waardevol, soms oud, maar soms ook een heel ‘gewoon’ object. De voorwerpen die wij zoeken hoeven niet per definitie ‘antiek’ te zijn, of kostbaar. Zij moeten wel een verhaal bevatten, zij moeten iets vertellen over de geschiedenis van de Zaanstreek: over het werk op de fabriek, over het leven aan een pad, over het transport over water, over luilak of de kermis, over de architectuur van huizen, bedrijven, over productieprocessen of reclame.
Ook de vorm van het voorwerp kan uiteenlopend zijn: foto's, tekeningen, machines of onderdelen daarvan, kleding, huisraad, documenten, alles is welkom. Dat wil zeggen, alles wordt door deskundigen serieus bekeken of het interessant is voor het museum, met andere woorden, of het museale waarde heeft.

Door: Alice van Diepen - Conservator Zaans Museum