MBTZ Logo

Replica vlaggenschip tsaar Peter in Zaandam

Met Stoom / Anno 1961 Nr. 37 / 155 - Augustus 2000

In St. Petersburg werd in het voorjaar van 2000 de laatste hand gelegd aan de replica van de 'Shtandart', vlaggenschip van Tsaar Peter de Grote, om deze vaarklaar te krijgen voor Sail Amsterdam 2000. Om dat te bereiken hielpen Nederlandse zeilmakers om de 'Shtandart' onder zeil te brengen. Van 6 tot 9 juli bezocht de 'Shtandart' Zaandam. Van de gelegenheid om een kijkje aan boord te nemen werd door velen gebruik gemaakt. Ook de zeilmakers waren aanwezig om een staaltje van hun vakmanschap te tonen. Volgens plan zal het schip ook deelnemen aan Sail 2000.
Door: Albert Boes

  Shtandart  
  De Shtandart tijdens het eerste bezoek aan Nederland in juli 2000.
Foto: Henk v.d. Leur
 

Eind maart 1999 bracht een tweetal Nederlandse zeilmakers onder leiding van Wormerveerder Henk de Boer een bezoek aan de bouwplaats in St. Petersburg om de benodigde informatie te verzamelen en instructies te geven over de fabricage van de zeilen. Toen in september 1999 de 'Shtandart' te water werd gelaten, hadden De Boer en zijn medewerkers het eerste zeil klaar. Faciliteiten werden vervolgens verkregen om voor zover mogelijk, de zeilen machinaal te kunnen vervaardigen. In maart 2000 konden ze in het pakhuis 'De Vrede' op de Zaanse Schans, waar een deel van de zeilen van de 'Shtandart' is vervaardigd, demonstreren hoe zij (belangeloos) deze zeilen vervaardigden.

Shtandart

Op 24 maart 1703 legde Piotr Mikhailovich (bij ons beter bekend als Peter de Grote) op de werf Olonets aan de Svir de kiel van het fregat 'Shtandart'. Zoals bekend had hij zich in 1697/98 in onder andere Zaandam en Amsterdam verdiept in de scheepsbouw. Samen met een zevental kleinere schepen, vormde de 'Shtandart' de basis voor de door Tsaar Peter de Grote gestichte Russische marine. Aan de hand van tekeningen die bewaard zijn gebleven, kan worden opgemaakt dat het schip een lengte had van 30,50 m over alles; 25,40 m over het dek gemeten en 24,20 m over de waterlijn.

Shtandart
De spiegel van de Shtandart, op de bouwlokatie in St. Petersburg
foto: Henk de Boer - maart 1999)

De bewapening bestond uit 28 kanonnen. Het fregat werd al in 1704 voor de verdediging van St. Petersburg ingezet tegen een aanval van de Zweden.

Op 4 november 1995 werd de kiel gelegd van de replica 'Shtandart' op de Admiraliteitswerf in St. Petersburg. Deze bevindt zich in een openbaar park aan de Neva, waar men beschikt over een traditioneel Russisch blokhuis met onder andere een timmerwerkplaats, slaap- en verblijfsaccommodatie.

Aan de kiellegging is drie jaar voorbereiding van Vladimir Martous voorafgegaan, onder wiens leiding in 1992 het Museum of Shipping and Shipbuilding in de Hermitage was geopend. Dat museum werd trouwens enige jaren later weer gesloten in verband met de financiële crisis in Rusland. Martous was ook betrokken bij de bouw van enige kleinere replica's van historische schepen.

Hoewel de toestand in Rusland verre van rooskleurig is, wist Martous een flink aantal fanatieke maritieme enthousiastelingen om zich te verzamelen om gestalte te geven aan zijn droom: de bouw van een replica van de 'Shtandart'.

Ondanks de beperkte middelen waarover men beschikt, heeft de bouwploeg die bestaat uit zo'n veertig jongeren (op vijf na, vrijwilligers) reeds kans gezien de replica te bouwen, waarbij ruim duizend eiken en larixbomen zijn verwerkt, zoals bijvoorbeeld 150 grote eiken voor de 44 spanten. De bouw van de romp geschiedde onder een speciaal daarvoor gebouwd afdak.

  Shtandart  
  Zijaanzicht van de Shtandart  

Sponsoring

Op 30 mei 1998, de geboortedag van Peter de Grote, werd de 'Shtandart' gedoopt, waarbij onder andere prins Andrew, Duke of York, hoge Nederlandse militairen en diplomaten aanwezig waren. Het ontwerp van de replica is zodanig dat het uiterlijk zoveel mogelijk overeenkomst zal vertonen met de oorspronkelijke 'Shtandart'. Het schip wordt echter uitgerust als trainingsvaartuig met een accommodatie voor een kernbemanning van 10 koppen en verder 20 trainees. De bouw vond plaats onder toezicht van Lloyd's Register of Shipping.

Te begrijpen is dat de financiële mogelijkheden in Rusland voor een dergelijk project zeer beperkt zijn (om het zacht uit te drukken). Martous heeft echter in de afgelopen jaren goede contacten opgebouwd in het Westen. Inmiddels heeft hij een aanzienlijk aantal sponsors weten aan te trekken. Zo wist hij bijvoorbeeld twee Volvo scheepsdiesels te verkrijgen voor de hulpvoortstuwing. Verder verwierf hij een financiële ondersteuning van 100.000 gulden die door verschillende Nederlandse ministeries tezamen ter beschikking is gesteld.
Voorts deed de haven van Rotterdam een aanzienlijke schenking. Dit was een goede stimulans voor Martous om de benodigde uitrusting bij elkaar te krijgen voor zijn geesteskind. En dat liep uiteen van de elektriciteitsvoorziening tot bijvoorbeeld de sanitaire installaties.

Mede in verband daarmee bezocht hij begin november 1998 de Vakbeurs 'Klassieke Schepen' in Spakenburg. Daar kwam hij in contact met Marcel Brandsma van 'Toidverdroif Kroeses'. Deze 'maritieme duizendpoot' verzorgt onder andere rondvaarten met koolvletten vanuit Broek op Langedijk. Dit contact leidde tot de vorming van de Stichting 'Nederlandse Vrienden van de Shtandart'.

Zeilen

Shtandart
Henk de Boer (2e van links) en Cees Bobeldijk (rechts) instrueren de aandachtig toeluisterende Russische medewerkers betrokken bij de bouw en uitrusting van de Shtandart
foto: Henk de Boer - maart 1999)

Toen Marcel Brandsma een jaar geleden met een koolvlet afmeerde bij het Nederlands Scheepvaart Museum in Amsterdam, raakte hij onder de indruk van het werk van de zeilmakersgroep die toen bezig was met de zeilen van het VOCschip 'Amsterdam'. Hij wist dat de zeilmakersgroep in mei 1998 het laatste zeil voor de 'Amsterdam' voltooide. In negen jaar had deze groep van omstreeks een dozijn vrijwilligers ongeveer 24.000 uur gestoken in de vervaardiging van die zeilen. Marcel zag kans om de zeilmakersgroep te interesseren voor de 'Shtandart'.

Dit leidde ertoe dat twee leden van de zeilmakersgroep en twee deelnemers aan de Stichting Vrienden van de 'Shtandart' op 25 maart 1999 naar St Petersburg vloog om er gedurende vier dagen de basis te leggen voor de zeilgarderobe van de 'Shtandart'. Deze zal bestaan uit tien razeilen met een totaal oppervlak van 620 m2 en acht stagzeilen van omstreeks 300 m2.

Zo bracht Cees Bobeldijk uit Monnickendam in het Engels (in het Russisch vertaald door Martous) de Russische tuigageploeg de fijne kneepjes bij hoe de zeilen gemaakt en gerepareerd moeten worden. Henk de Boer uit Wormerveer: “Het was verrassend te zien hoe snel de Russische jongeren, waaruit de ploeg voornamelijk bestaat, die vaardigheid oppikten!”. Veel indruk op de deelnemers maakte ook de gastvrijheid van de bouwers van de 'Shtandart'. Cees Bobeldijk: “Ondanks hun armoe deden ze er alles aan om het ons zo goed mogelijk naar de zin te maken”.