De Hogendijk is het gedeelte van de Noorder IJdijk dat van de Dam in de richting van Westzaan loopt. De Lage Horn is een pad, dat een hoek of horn van de Hogendijk afsnijdt. De scherpe hoek die de dijk hier maakt, stond bekend als de Horn.
De oude sluis in die dijk die nu als waterloop van het poldergemaal ‘Soeteboom’ dienst doet, heette de ‘Hornersluis’.
Het krimp is een oud pad waaraan het huisje van Czaar Peter staat. Het pad werd ook Krimpenburg genoemd. Het land ten westen van het pad heette de Krimperven. Lang is dit gebied onbebouwd gebleven. Hier is rond 1900 de Russische Buurt aangelegd.
Op bovenstaande kaart is goed het Timmerrak te zien. Dit was het gebied in de Voorzaan waar de scheepswerven in de zeventiende en achttiende eeuw lagen. Ook de in 1651 aangelegde Nieuwe Haven is op deze kaart te zien. Hier lagen tevens verschillende werven.

Op de kadastrale kaart van 1832 zijn de Hogendijk, Lage Horn en het Krimp goed te zien. Het slotenpatroon was in deze periode nog grotendeels aanwezig.
Het Krimperven is nog onbebouwd. De dijklsoot langs de Hogendijk liep langs het Krimp. Om dit te bereiken waren twee bruggen aangelegd:
een vanaf de Lage Horn en een ten noorden bij de Koesteeg naar de Hogendijk.
Het buitendijkse land van de Hogendijk waarop een aantal scheepswerven lag, is goed te zien.

Klik op de miniatuur als u de kaart wilt vergroten, klik op de knop "Vorige" in uw webbrowser als u wilt terugkeren naar deze pagina.

De scheepsbouw is in de zeventiende en achttiende eeuw een van de belangrijkste en interessantste bedrijfstakken in de Zaanstreek geweest. Het absolute hoogtepunt werd bereikt in de jaren 1686-1699. In de periodes 1710-1725 en 1740-1754 vond een geleidelijke teruggang met tussentijdse oplevingen plaats met als dieptepunt het jaar 1770. In de hoogtijdagen moeten er wel 60 scheepswerven in bedrijf zijn geweest. Op die werven werden zowel zee- als binnenschepen getimmerd en ‘gekalefaat’.
Het belangrijkste type zeeschip dat werd gemaakt was het fluitschip. Naar schatting bestond in de zeventiende eeuw de productie van zeeschepen voor 80% uit fluitschepen. Daarnaast werden er voornamelijk smalschepen, pinassen, galjoten en fregatten gebouwd.

Het scheepsbouwen werd uitgevoerd door ‘schuitenmakers’, dit waren de ambachtslieden die kleinere vaartuigen maakten en de (groot) scheepmakers die de schepen vervaardigden. Schepen werden zowel in opdracht (op bestelling) als voor eigen rekening van de scheepsbouwer (‘op voorraad’) geproduceerd. Onverkochte schepen werden vaak aan walvisrederijen verhuurd of door de bouwer zelf - gewoonlijk in partenrederij met anderen - tijdelijk voor de walvisvaart aangewend.
De meeste scheepsbouwers waren tevens houthandelaren en/of houtzager. Zij voorzagen zelf in de toevoer en eerste bewerking van het benodigde timmerhout. Zij zagen kans grote voorraden kant-en-klaar scheepstimmerhout aan te leggen en zich daarmee van de mogelijkheid tot snelle en continue productie en levering te verzekeren. Hierdoor ontwikkelde de scheepsbouw zich hier van een ambacht tot een industrieel montagebedrijf. De casco’s werden in aangenomen werk (‘hoopwerk’) door ploegen van scheepstimmerlieden, breeuwers, e.d. in elkaar gezet en afgewerkt. De opbouw en tuigage werden door gespecialiseerde onderaannemers en leverancier als mastenmakers, ankersmeden, blokmakers, beeldhouwers, zeilmakers, enz. verzorgd. De meester-groot­scheepmaker was de dirigent en coördinator van het montageproces.

Zowel in de zeventiende als in de achttiende eeuw is de scheepsbouw van groot belang geweest voor de ontwikkeling en de werkgelegenheid van den Hogendijk en omgeving. De scheepsbouw verschafte niet alleen arbeid aan scheepstimmerlieden, sjouwerlieden, breeuwers, e.d. maar ook aan een aantal toeleveringsbedrijven: smederijen, nagelmakers, mastenmakers, blokmakers, beeldsnijders, bijlmannen en/of scheepsbeschieters, zeilmakers, touwslagers en kompasmakers. Dit alles maakt de Hogendijk heel belangrijk.
In het gerestaureerde pand Hogendijk 9 heeft heel lang een zeilmaker gewoond op nr. 13-15 is eigendom geweest van grootscheepmaker Simon Claasz. Heijn, die zelf zijn werf daar langs de Zaan had. Op het buitendijkse land waren in het begin van de achttiende eeuw tenminste drie scheepswerven gevestigd: de werf van Jacob Adriaanse Dam, de werf van Heyndrik Cardinaal, die rond 1740 werd overgenomen door Simon Claasz. Heijn en de werf van Jan Jacobse Groot die het dichtst bij de Hogendam lag. De werf waar Hogendijk 13-15 op staat, kwam in 1757 in handen van de weduwe Simon Claasz. Heijn en in 1771 is Claas Symonse Heijn(es) de eigenaar terwijl in 1832 de weduwe Klaas Hein (logementhoudster) eigenaresse is van de werf. In 1843 koopt Simon van der Horst de werf.
In 1886 treffen we voor het eerst Pieter Brouwer aan als eigenaar. De werf blijft tot 1995 in gebruik door de Vof Wed. K. Brouwer.

Scheepswerf Brouwer

Krimp 1935

Lage Horn

Hogendijk 62-64

In 1998 hebben de Gemeente Zaanstad en de Provincie Noord-Holland het initiatief genomen tot de uitvoering van archeologisch onderzoek van de panden Hogendijk 9, 11 en 13/15 in Zaandam. Het was de bedoeling een beter beeld te krijgen van de samenstelling van het bodemarchief aan de Zaanoevers. In dit gebied waren vanaf de 17e eeuw verschillende houtverwerkende industrieën gevestigd, waaronder tal van scheepswerven. Kennis over de ontwikkeling van deze vroege industrieën was vooral gebaseerd op historische bronnen. Gericht archeologisch onderzoek is achterwege gebleven.

De opgraving had een tweeledige aanpak. Ten eerste diende de bebouwing van het buitendijkse land onder de 18e-eeuwse panden in kaart te worden gebracht. Daarom is de bodem onder en rond de panden laag voor laag afgegraven. Hierbij kwamen talloze bouwsporen aan het licht, zoals muren, funderingen, waterkelders en beerputten, evenals een grote hoeveelheid huisafval, bestaande uit aardewerk, glas, leer, hout en metalen voorwerpen. Onder de vondsten bevonden zich ook talrijke overblijfselen van bedrijfsactiviteiten zoals ijzeren scheepsbouwwerktuigen, -onderdelen en -bouwmaterialen. Momenteel worden de vondsten bestudeerd om uitsluitsel over hun herkomst te geven. Ten tweede werd gezocht naar gegevens over de periode waarin en de wijze waarop op de Hogendijk was verbreed en de Zaanoever hier was aangeplempt.

Voorlopige resultaten duiden erop dat het oudste gebouw onder Hogendijk 13/15 was gebouwd. Het dateert uit de 16e eeuw en was circa 15 m lang en 8 m breed. De opbouw was van hout en de fundering van de buitenmuren bestond uit rode baksteen. In het voorste deel lag een zware fundering voor een bakstenen schouw en schoorsteen. Het huis was gebouwd op een terpachtige aanplemping van kleiplaggen tegen de dijk aan die aan de noordzijde sterk afliep. Hierdoor was de noordelijke fundering zwaar scheefgezakt.
Aangezien onder de nrs 9 en 11 ook resten van kleiplaggen met houten beschoeiingen waren aangetroffen, lijkt de eerste buitendijkse landwinning uit gescheiden uitstulpingen te hebben bestaan die gaandeweg aan elkaar gegroeid zijn. De oudste aardwerkvondsten onder de kleiplaggen dateren uit de 14e en 15e eeuw. Het grootste deel van de vondsten dateert echter uit het einde van de 16e en 17e eeuw. Huisraad van aardewerk vormde verreweg de meest omvangrijke categorie vondsten. Het betrof schalen, potten, bakpannen, tesjes, grapen (schaaljes met drie pootjes), vergieten, zalfpotjes, olielampen, steengoed kruiken en borden uit Delft en Italië, fayence gebruiksgoed, Spaanse oliekruiken en wat porselein. Fijn glaswerk als roemers en glazen behoorden ook tot de huisraad.

Klik op de miniatuur als u de kaart wilt vergroten, klik op de knop "Vorige" in uw webbrowser als u wilt terugkeren naar deze pagina.

Klik op de miniatuur als u de kaart wilt vergroten, klik op de knop "Vorige" in uw webbrowser als u wilt terugkeren naar deze pagina.

Klik op de miniatuur als u de kaart wilt vergroten, klik op de knop "Vorige" in uw webbrowser als u wilt terugkeren naar deze pagina.

Klik op de miniatuur als u de kaart wilt vergroten, klik op de knop "Vorige" in uw webbrowser als u wilt terugkeren naar deze pagina.

Ons plan gaat uit van het zorgvuldig invullen van de huidige open gaten en de toekomstig te verwachten bouwlocaties door de sloop van slechte panden. Er wordt gestreefd naar een bebouwing die naar de historie van het gebied verwijst in een vormgeving die moet zorgen dat er een samenhangend beeld ontstaat. De bebouwing van de Hogendijk, Lage Horn en het Krimp wordt zorgvuldig op elkaar afgestemd in een maat en schaal die afgeleid is van de historische bebouwing. Het Krimp zal weer iets van zijn profiel kunnen terugkrijgen.
Voor het telefoongebouw (als dit moet blijven bestaan) kan er een rij kleine compacte stadswoningen worden gebouwd die de continuïteit van het straatje herstelt. De belangrijkste plek bij het Czaar Peterhuisje wordt uitgenut door een Zaanse tuin aan te leggen en de dichte muur te verwijderen en het huisje meer zichtbaar te maken vanaf de straat. Zelfs kan gedacht worden de dijksloot weer door te trekken tot voorbij het Czaar Peterhuisje.

Hierna zal dieper worden ingegaan op de individuele bouwlocaties en onze ideeën hiervoor.

Achterzijde Hogendijk van links naar rechts nummer 34 en 36. Gezien van Krimp No. 1

Hogendijk 19

• Deel 2 beschrijft de bouwlocaties