De Verkadefabriek aan de Zaan staat al enige jaren leeg. Om te voorkomen dat dit gebouw volledig vervalt, moet er een nieuwe functie voor gevonden worden. In mijn afstudeerproject aan de TU Delft, afstudeerrichting Restauratie & Renovatie, getiteld: 'Herbestemming Verkadefabriek te Zaandam', heb ik een voorstel gedaan voor een nieuwe functie in het leegstaande gedeelte van de Verkadecomplex; het gedeelte aan de Zaan. Het zwaartepunt van de opgave ligt bij het maken van een architectonisch ontwerp, waarbij de waardevolle eigenschappen van het gebouw worden benadrukt en een nieuwe functie wordt ingepast.
Door Peter Baas
Het gebouw en de totale Verkadelocatie liggen samen met pakhuis Phoenix en pakhuis Zaandam als een industrieel eilandje binnen de woningbouw van Zaandam. De rest van de industrie is verplaatst naar het IJ. De Verkadefabriek is samen met de omliggende industriële panden een laatste getuige van een tijd van industriële bloei op de Zaanoevers.
Het gebouw zelf bestaat uit een complex wat begon als een bakkerij in 1886, gebouw 'de Ruyter', en tot aan 1974 is doorgegroeid tot het gebouw wat het nu is. Op industrieterreinen (ook op het andere deel van de Verkadelocatie) wordt er vaak voor gekozen om uit te breiden door een nieuw gebouw los van het bestaande te bouwen. In dit geval is dat echter geheel anders. Steeds als er meer ruimte nodig was, werd nieuwbouw aan het bestaande gedeelte vastgeplakt. Dit levert een bijzonder gevelbeeld op. De oudere delen kenmerken zich door een rijke detaillering en ornamentering, terwijl het nieuwste gedeelte (de chocoladefabriek) is opgetrokken in een zakelijke architectuur.
Ook in de fabriek zelf is het duidelijk dat de fabriek het resultaat is van een jarenlange groei, hetgeen zich uit in verschillende interieurs; vrij in te delen kolommen-balken verdiepingen, productiehallen met licht van boven, intieme zolders met dominante houten spanten, een functionele chocoladefabriek en een fabriekszaal met gietijzeren spanten. Bijzonder is dat bouwtechniek op veel plaatsen in het gebouw een stempel drukt op de architectuur.
|
| De gelaagdheid van het complex aan de buitenkant ... |
|
| en aan de binnenkant. |
De fabriek heeft een belangrijke functie binnen Zaandam. Het vormt samen met de pakhuizen aan de overkant van de Zaan een historisch complex wat iets verteld over de industriële geschiedenis van Zaandam.
Het gebouw zelf symboliseert de ontwikkeling van Verkade van kleine bakkerij tot internationale levensmiddelenproducent. Dit komt niet alleen tot uitdrukking in de gevel, maar ook in de fabriek zelf. Hierdoor is een uniek complex ontstaan.
Het gebouw heeft een vloeroppervlakte van meer dan 18.000 m2. De juiste oplossing ligt volgens mij in het combineren van functies. Functies die een relatie met elkaar hebben, maar ook heel goed zelfstandig kunnen functioneren. Ik heb gekozen voor een hotel, een conferentiecentrum, kantoren en een horecagedeelte. Daarbij komen nog enige nevenfuncties voor het hotel, zoals een fitnessgedeelte en een zwembad, welke ook weer los te gebruiken zijn.
|
|
|
|
|
|
| De nieuwe voor- en zijgevel |
Door mijn ingreep in het gebouw wil ik de bezoeker de verschillende sferen en bouwstijlen, de groei van de fabriek, laten zien. Ook wil ik door mijn ingreep rust scheppen in het gebouw. Momenteel is het, met name op de begane grond, een aaneenschakeling van ruimten die in elkaar overlopen en waarin je al snel gedesoriënteerd raakt. Er moet een duidelijke structuur in het gebouw komen. En als laatste wil ik naar Zaandam toe duidelijk maken dat er iets aan de hand is in de fabriek. De ingreep die ik doe moet naar buiten komen, zodat duidelijk is dat er een andere functie in de fabriek zit.
Het belangrijkste deel van de ingreep is het maken van ruimte in de fabriek. Je kunt de fabriek zien als een schakeling van gebouwen om een binnenplaats. Deze binnenplaats bestaat uit een aantal hallen. In mijn ontwerp haal ik twee van deze hallen weg, waardoor er een buitenruimte in het midden van het gebouw ontstaat. Om deze binnenplaats draait alles. De verschillende functies liggen eraan, de routing binnen het gebouw gaat door en om de binnenplaats heen. Visueel zijn de functies door de binnenplaats met elkaar verbonden. En dankzij de ingreep zijn de gevels om de binnenplaats heen weer zichtbaar, wat een bizar beeld van verschillende bouwstijlen oplevert.
Het belangrijkste onderdeel van het complex is het entreegebouw. Allereerst is dit het gedeelte waarmee ik aan Zaandam laat zien dat er een nieuwe functie geplaatst is in de fabriek van Verkade. Dit heb ik gedaan door in het stramien van de oude vensteropeningen twee stroken uit de voorgevel te snijden. Daarachter is een toegangspui geplaatst. Op deze manier ontstaat er een overgangsgebied tussen binnen en buiten, bovendien kan men door de pui zien dat er iets gebeurd in het gebouw. In dit gebouw is een groot gedeelte van de vloeren weggehaald. Hierdoor komt de nadruk te liggen op de toegepaste bouwtechniek; een structuur van gietijzeren kolommen en balken. De vide die hierdoor ontstaat wordt steeds kleiner naarmate deze verder het gebouw ingaat, en verdwijnt door het dak weer naar buiten. De vide opent zich naar de functie. Zo kan men vanaf de entree al de toegang tot de brug op de tweede verdieping zien die over de binnenplaats naar het restaurant aan de Zaan leidt. Middenin deze vide staat lift die de bezoekers naar de hotelverdiepingen brengt en om de vide heen zoekt een trap zich een weg, en krijgt de bezoeker het gebouw vanuit steeds een ander gezichtspunt te zien.
Vanuit de entreehal is er de mogelijkheid om naar andere delen van het complex te gaan. Op de begane grond naar het conferentiecentrum (in de oude, zakelijke, chocoladefabriek), het grand café (het fabrieksgebouw met de watertoren aan de Zaan) of naar de fitness en het zwembad (in het oudste gedeelte, bakkerij 'De Ruyter'). Al deze functies hebben dankzij de binnentuin een relatie met elkaar.
Om bij het restaurant boven het grand café te komen (aan de Zaan, het fabrieksgebouw met de watertoren) neemt men in het entreegebouw de trap of lift naar de tweede verdieping. Daar steekt men via de gestripte loopbrug over naar de bebouwing aan de Zaankant. Men loopt hier over de geschiedenis heen en opeens geeft het complex zijn totale opbouw bloot. Het restaurant wat men daarna betreedt ligt op de bovenste verdieping aan de Zaan, onder het zadeldak met gietijzeren spanten, welke een belangrijke stempel op de ruimte drukken.
Het hotel bevindt zich in het entreegebouw en boven de fitnessruimte en het zwembad in het oudste gedeelte van het complex.
De nadruk van mijn ontwerp ligt met name op het entreegebouw, waar het gebouw zich blootgeeft aan de buitenwereld, waar de bezoeker zijn reis door de geschiedenis begint en waar oud en nieuw elkaar ontmoeten. Daarna begint de reis door het gebouw, wat dankzij mijn ingreep een heldere, logische structuur heeft en verschillende aspecten van de geschiedenis van Verkade, de ontwikkeling van een handelsmerk.
De nieuwe entree, een doorsnede over de entreehal en een maquette van de entreehal |
|
|