Model Peter en Paul

Czaar Peterhuisje verguld met scheepsmodel

Peter en Paul

“Wat is -ie opgetogen, Gerard Horneman, beheerder van het Czaar Peterhuisje. Zo'n mooi klassiek model van het fregat Peter en Paul waaraan de Czaar heeft gewerkt. En dat krijgen wij zomaar in onze schoot geworpen” berichtte het Noordhollands Dagblad op 28 augustus 2009.

Bijna was het allemaal niet doorgegaan, maar door alert te reageren wist beheerder Horneman dit unieke scheepsmodel voor de Zaanstreek te behouden. Bovendien staat het op de plek waar het thuis hoort: het Czaar Peter Huisje in Zaandam. Hoe het model ooit terecht is gekomen bij de Compaen, een school voor VMBO onderwijs, is nog niet helemaal duidelijk. Volgens een inscriptie op een plaquette in de vitrine van het model is het een geschenk geweest van (of aan) Bruynzeel Houtbedrijven in 1947 ter ere van 50 jaar Bruynzeel. Maar volgens Jelus Matser (kunstenaar/restaurateur) moet het model van medio 19de eeuw zijn. Tijdens het opknappen van het model vond hij daar aanwijzingen voor.

Het gebouw van 'De Compaen' werd grondig verbouwd, waarbij klaslokalen opnieuw werden ingedeeld, waardoor er eigenlijk geen plek meer was voor het scheepsmodel. Door de schoolleiding werd contact opgenomen met de staf van het Zaans Museum. Toen Horneman het model getoond werd kon hij z'n enthousiasme bijna niet onderdrukken, hij herkende het schip onmiddellijk en wist ook vanaf welk schilderij het model was nagemaakt. De spiegel van het model komt nauwkeurig overeen met de spiegel op het schilderij Tsaar Peter op het Y, bij het door hem gebouwde fregat 'Peter en Paul', voor de O.I. Compagnie. Dit schilderij werd geschilderd door Abraham Storck (Amsterdam, 17 april 1644 – 8 april 1708). Van Storck zijn onder meer bekend: allegorieën, stadsgezichten, marines en landschappen. Er hangt een duidelijke reproductie van dit schilderij in het Czaar Peter huisje.

Inmiddels wordt er intensief onderzoek verricht naar o.a. de maker van het scheepsmodel en hoe dit model ooit bij Bruynzeel terecht gekomen kan zijn. Het model is ooit aangeboden aan de ULO/MAVO 't Fregat in Zaandam. Na de reorganisatie van het middelbaar onderwijs in de Zaanstreek werd de school onderdeel van Compaen VMBO. Het fregat 'Peter en Paul' is niet in Zaandam gebouwd, maar doordat czaar Peter enige tijd op de Zaandamse scheepswerven heeft rondgekeken en ook enige tijd in Zaandam heeft gewoond is er natuurlijk een duidelijke relatie tussen dit model en de tijdelijke woning van de czaar in Zaandam. Volgens overlevering is dit VOC schip vernoemd naar de czaar.

Het jaarverslag van het Nederlandsch Historisch Scheepvaartmuseum te Amsterdam van 1923 bevatte een aantal artikelen van Jan François Leopold de Balbian Verster (Oisterwyk, 29 Juni 1861 - Amsterdam, 26 Juni 1939) waarin een tweetal schilderijen van Abraham Storck nader worden beschreven. Beide schilderijen hebben een relatie met het bezoek van czaar Peter aan de scheepswerven in Zaandam en Amsterdam. Uit deze artikelen komt een beeld naar voren waarbij wordt afgerekend met de romantische beeldvorming van een, in incognito reizende Russische grootvorst die probeert aan de aandacht van de plaatselijke bevolking te ontsnappen. De Heer J. F. L. de Balbian Verster beschrijft, wat we tegenwoordig een handelsmissie zullen noemen.

Hieronder staan de twee in 2010 gedigitaliseerde versies van beide artikelen: