MBTZ Logo

Brug over het Kattegat op monumentenlijst

Met Stoom - Nummer 21 - januari 1996

Een aparte brug. Ooit stonden vele van dit soort bruggen in de Zaanstreek. Van die typische hoge houten bruggen, nuttig omdat ze meestal niet open hoefden zodra een van de vele platte schuiten met hoog opgetaste lading er onder door ging. Het verkeer ging steeds meer van de weg gebruik maken, waardoor de ‘kippebruggen’ een voor een verdwenen. Ten eerste verdween de noodzaak om zonder te openen de doorvaart mogelijk te maken en ten tweede was zo'n hoge brug maar wat lastig voor het erover rijdende wegverkeer.
G.J. Onrust

De brug over het Kattegat in Zaandam is een van de weinige ‘survivors’. Nog niet zo lang geleden moest een dergelijke brug op het Sluispad in Wormerveer wijken voor een vaste voetgangersbrug. De Wormer 'tillen' - want zo werden dit soort bruggen aldaar genoemd, zijn al enkele decennia geleden afgebroken.
Ook het voortbestaan van deze brug heeft aan een zijden draadje gehangen. Brug 215 - de nummering van de Dienst Stadsontwikkeling - zou vervangen moeten worden door een brug die ook gemotoriseerd verkeer van uit de Russische Buurt over de Houthavenkade mogelijk maakt. De toto maakt duidelijk dat de huidige brug niet geschikt is voor meer dan voetgangers en (brom)fietsers.

Het is niet voor de eerste keer dat wordt gedacht aan een zwaardere brug op deze plaats. In 1901 liet de gemeente Zaandam een onderzoek doen naar de mogelijkheden de oude brug te vervangen door een kettingbrug. Dit om de Zaanlandsche Steenkolenhandel (nu: Jowa) beter bereikbaar te maken. In afwachting van de Amsterdamse plannen om tot een tramverbinding met Zaandam te komen, werd verbetering van het traject Havenkade-Kattegat-Zwarte Padje (het westelijk deel van de Czarinastraat) uitgesteld. Dat uitstel heeft waarschijnlijk iets meer dan een kwart eeuw geduurd. Ondanks mooie plannen, mooie woorden in de gemeenteraad en zelfs het vooruitzicht van een bouwbonus van duizend gulden, aangeboden door de Koninklijke Nederlandse Automobielclub (1920), leverde niets op. Steeds maar weer werd gewacht op de hoofdstedelijke plannen, tot waarschijnlijk 1926.

In laatstgenoemd jaar stopt het archief over de brug met onder meer een tekening die erg veel lijkt op de uitvoering van de huidige brug. Zoals al eerder geconstateerd, een aparte brug. Dat ligt vooral aan de te korte balans (de ligger, bovenaan). Normaal zou een dergelijke brug met de hand te bedienen moeten zijn, maar hier zijn zelfs de twee zwart geteerde ronde contragewichten niet voldoende. Op de zuidelijke staander is een lier gemonteerd (hefvermogen: 1000 kilo), die het openen van de klep mogelijk moet maken.

Hoe de oorspronkelijke brug er uit heeft gezien, is niet bekend. Waarschijnlijk is de eerste brug over het Kattegat kort na de aanleg van deze vaart (in 1650) gemaakt. Midden 17e eeuw had Zaandam behoefte aan meer haven— en waterruimte (voor balken), wat gevonden werd door het graven van de Nieuwe Haven. De toegang tot deze haven was smal, zodoende kreeg het de naam Kattegat (kat = smal).
Na de waarschijnlijke herbouw kort na het begin van het tweede kwart van deze eeuw is de brug meermalen gerenoveerd. Het laatst is het bovenwerk onder handen genomen. Dat ziet er dan ook goed uit. De onderbouw is duidelijk van mindere kwaliteit. Op de kwetsbare wind— en waterlijn is achterstallig onderhoud duidelijk aanwijshaar.

Zowel Zaans Schoon als de Vereniging MBTZ kwamen in het geweer om de brug te behouden. J.l. oktober werd het besluit genomen de brug op de gemeentelijke monumentenlijst te plaatsen. Het is op dit moment nog niet zeker of deze brug op de huidige plaats kan blijven.

  Brug over het Kattegat  
  Foto Henk van 't Loo