sluizen

Dempen van de Bartelsluis in Wormer

In het midden van de vorige eeuw was de Bartelsluis het knelpunt in de belangrijkste aan- en afvoerroute van de papierfabriek van Van Gelder Zonen. Kolen voor de stoommachines en later de energiecentrale, de grondstoffen cellulose, houtslijp en oud papier, china clay (kaolin), hars en machineonderdelen en nieuw papier op weg naar de pakhuizen van de groothandel, de havens van Amsterdam en Rotterdam en grote klanten, passeerden de sluis. In het Wolfrak lagen dekschuiten met cellulose en bakken met steenkool. Het Wolfrak was de thuishaven van de vloot motorschepen van Van Gelder. Het terrein van de voormalige molenmakerij van P. Wakker werd gebruikt voor opslag van cellulose en de loodsen voor de opslag van oud papier. Naast de voormalige smederij stond de gasolietank met de brandstof voor de schepen van Van Gelder.

In het begin van de jaren zestig werd het besluit genomen de aanvoer van grondstoffen per vrachtwegen te doen. De eindprodukten werden toen al voornamelijk per vrachtwagen afgevoerd. Vanaf het moment dat de energie centrale van de fabriek op aardgas werd gestookt verviel ook de aanvoer van steenkool. Het belang van de Bartelsluis was hiermee verdwenen en de sluis geraakte in verval.

bartelsluis

In november 1971 schreef het Heemraadschap Wormer, Jisp en Nek een drietal brieven naar:

  1. Het College van Gedeputeerde Staten der provincie Noordholland.
  2. De heren Dijkgraaf en Hoogheemraden van de Uitwaterende Sluizen in Kennemerland en West-Friesland.
  3. De heren Burgemeester en Wethouders van de gemeente Wormer

De inhoud van deze brieven luidde als volgt:

De Bartelsluis, die wordt beheerd door ons heemraadschap, wordt niet meer gebruikt. Schuttingen vinden er al geruime tijd niet meer plaats.
De Sluis kan daarom komen te vervallen. Omdat een opruiming van de sluis een kostbare aangelenheid wordt, hebben wij besloten om de sluis aan de Zaanzijde af te dammen.

Deze brieven bevatten respectievelijk de navolgende verzoeken:

  1. om voor het maken van de afdamming aan ons heemraadschap ontheffing te verlenen van de betreffende bepaling van het Reglement Vaarwateren Noordholland.
  2. om voor het maken van de afdamming aan ons heemraadschap ontheffing te verlenen van de betreffende bepaling van de keur van Uw hoogheemraadschap.
  3. om aan ons heemraadschap toestemming te verlenen de dam te leggen en het gedeelte water dat door de dam wordt ingenomen (± 85 m2) aan ons te verkopen.

Dijkgraaf en Heemraden van het Heemraadschap Wormer, Jisp en Nek

sluizen
Dekschuiten met grondstoffen in de Westerveersloot bij de papierfabriek van Van Gelder Zonen.

In januari 1972 verleenden de Dijkgraaf en Hoogheemraden van het Hoogheemraadschap van de Uitwaterende Sluizen in Kennemerland en West-Friesland ontheffing van de keur van het hoogheemraadschap tot het dempen van de schutsluis genaamd Bartelsluis en het uitvoeren van bijkomende werken, onder andere het afdammen van de sluis door middel van een dijklichaam.
Het heemraadschap Wormer, Jisp en Nek kreeg voorts als aanvullende bepaling nog een éénmalige retributie van ƒ 108,75 opgelegd voor het onttrekken van 87 m² waterbergend oppervlak aan de Schermerboezem.

En in maart 1972 verleende het Provinciaal Bestuur van Noord-Holland ontheffing van het verbod van het Reglement Vaarwateren Noord-Holland voor het aan de Zaanzijde afdammen van de niet meer in gebruik zijnde Bartelsluis in de gemeente Wormer.

In juni 1972 stuurde het Aannemingsbedrijf van Weg en Waterbouwkundige Werken A. Bouwland een offerte voor 'De Afdamming van de Bartelsluis'. Deze afdamming zou bestaan uit een Azobé damwandscherm bestaande uit een 6 m lange damwand van 7 cm dikte over een damlengte van ± 10 m, in te heien op een afstand van 7,5 a 8 m voor de sluisfrontmuur tot N.A.P., met een verankering in de buitendeurkasten van de sluis.

In juli 1972 gaf het Heemraadschap Wormer, Jisp en Nek aan Aannemingsbedrijf Bouwland de opdracht de Bartelsluis af te dammen. In deze opdracht stonden o.a. de navolgende punten:

  1. afzagen onder het waterpeil van de palen ter plaatse van de te maken dam in het buitenwater
  2. storten van een dam van klei in de uitloop naar de Zaan tot een hoogte van 15 cm + N.A.P.
  3. slaan van een Azobé damwand van 10 m breed, lang 6 m, dik 7½ cm op 8 m afstand van het hoofd van de sluis. Bovenkant damwand op N.A.P.
  4. bij de aansluiting van het damwand op de bestaande oevers, de klei zorgvuldig aan te stampen voor de damwand een gording van Azobé
  5. bagger voor het damwand in sluiskolk storten
  6. in de sluiskolk 250 stuks vezelpakken storten
  7. eventueel meer klei aanvulling voor of in de sluis
  8. buitendeuren uitnemen
  9. verankering van gording aanbrengen 2 x 30 mm rond op Azobé balk 25 x25 cm aangebracht in de kassen van de binnendeuren
  10. eventueel verdere klei aanvullingen of zandaanvullingen. Na 3 maanden eventuele verdere klei of grondaanvullingen volgens aanwijzing van opdrachtgever
  11. gaten en binnendeuren op hoogte Wormer zomerpeil maken

De Bartelsuis in september 2006

Bartelsluis Bartelsluis
Bartelsluis
Bartelsluis
Bartelsluis Bartelsluis
Sluiswachter Bartelsluis
In de Typhoon van vrijdag 28 juli 1972 poseerde de echtgenote van de sluiswachter Breugom bij de kaapstander bij het bovenhoofd van de sluis.
Foto: Familie Breugom

Dijkgraaf P.K. Nierop van heemraadschap Wormer, Jisp en Nek vertelde in het artikel in de Typhoon van 28 juli 1972 o.a. dat de sluisdeuren aan de Zaankant zouden worden verwijderd; die aan de andere kant van de kolk zullen worden gehandhaafd. Aan de Zaankant zal een damwand worden geslagen. Daar zal als het ware een voortzetting van de Veerdijk worden gemaakt. Het dichtgooien van de sluiskolk beperkt zich tot de laag klei boven water uitsteekt. Daarna zal men er houtvezelbalen op storten, die weer worden afgedekt met een laag klei. Daardoor zal de eigenlijke sluiskolk in de toekomst een vrij diepe kuil gaan vormen.
Het dichtplempen van de sluiskolk geschiedt voornamelijk uit veiligheidsoverwegingen, volgens de heer Nierop. Als er straks kinderen of volwassenen in de kolk mochten vallen, komen ze op de grond terecht en niet in het water. Bovendien laten we niet een te dikke laag klei in de kolk storten om te voorkomen dat er in de vloer eventuele ongewenste werkingen zullen gaan optreden.

In de Zaanlander van 1 augustus 1972 stond een foto van het dempen van de sluiskolk. In het bijgaande artikel met de kop “Geen scheepvaart meer door de Bartelsluis” ging het Hoogheemraadschap in op de aanleiding tot het dempen van de sluis. Door achterstallig onderhoud verwachtte men binnen enige jaren voor grote reparatiekosten te staan. De grootverbruiker van de sluis, De Papierfabriek van Van Gelder in Wormer zou echter geen gebruik meer maken van deze schutsluis. Toen in 1966 werd overgeschakeld van kolen naar aardgas in de eigen energiecentrale van de papierfabriek kwam het kolen transport naar deze centrale tot stilstand. De grondstoffen voor Van Gelder werden ook al niet meer via dekschuiten aangevoerd. Daar had het vervoer per as de toelevering overgenomen. In oktober 1968 werd de houten ophaalbrug reeds vervangen door een vaste betonnen brug. Nu werd de rest van sluis buiten gebruik gesteld.

Text: Cees Kingma
Beeldmateriaal: Archief Cees Kingma
Valid HTML 4.01 Transitional