Met Stoom - Nummer 24 - September 1996
De Russische buurt in Zaandam telt tien straten met namen, die allen herinneren aan de bijzondere band tussen de stad en het rijk van de czaren uit het huis Romanov. Maar wie zijn de personen, die schuil gaan achter de namen van deze straten? In alfabetische volgorde volgt hier de verklaring:
Door R. Couwenhoven
Czaar Peter de Grote werd geboren op 30 mei 1672 als zoon van Natalja Naryskin en czaar Aleksej Michailovitsj. Als 10-jarig kind werd Peter tot czaar gekozen. Hetzelfde jaar overleefde hij op het nippertje een aanslag op zijn leven door zijn eigen lijfwachten. Hij stelde toen al veel belangstelling in de westerse ideeën van de talloze werklieden en
zakenmensen, die in Moskou in de zogenaamde Duitse wijk woonden.
Op 6 december 1696 kondigde de 24-jarige czaar tot ontsteltenis van de Russisch kerk en adel aan, dat er een zogenaamde Grote Afvaardiging onder zijn leiding naar Holland en tal van andere landen in West-Europa zou gaan. Doel was zoveel mogelijk kennis te verwerven in de moderne wereld. Daarmee verbrak hij het eeuwenoude verbod, dat Russen hun land niet mochten verlaten. Dat zou ze immers op moderne ideeën kunnen brengen, hetgeen een ondermijning kon gaan vormen voor het staatsgezag. De tiende maart 1697 verlieten 250 edelen en hun gevolg in gezelschap van de czaar Moskou. Op 18 augustus kwam Peter de Grote in Zaandam aan, waar hij acht dagen zou verblijven. Daarna werkte hij een tijdlang op de scheepswerf van de Amsterdamse Admiraliteit.
Op 16 mei 1703 liet de czaar een begin maken met de bouw van Sint Petersburg. In 1717 keerde Peter de Grote in gezelschap van czarina Catharina Aleksejevna terug in Zaandam voor een kort bezoek.
Peter de Grote was de grondlegger van het moderne Rusland, maar hij was ook een genadeloos heerser, zoals tal van zijn voorvaderen. Hij liet diverse keren openbare massa-executies uitvoeren, voorafgegaan door gruwelijke martelingen, onder opstandige streltsy, de lijfwachten van de czaren.
In 1718 deinsde hij er ook niet voor terug zijn eigen zoon, de czarevitsj Aleksej ter dood te laten veroordelen. Volgens sommige biografen hanteerde Peter de Grote persoonlijk de knoet, toen zijn zoon op 26 juni van dat jaar zo zwaar gemarteld werd, dat hij 's avonds aan zijn verwondingen overleed. Vast staat dat Peter de Grote deze martelingen bijwoonde. Aleksej was twee jaar eerder naar het buitenland gevlucht, toen hij weigerde op zijn vaders eis in te gaan een politieke carrière te beginnen of monnik te worden. Zijn terugkeer in Moskou - na een smeekbede van zijn vader - werd hem fataal.
Op 28 januari 1725 stierf Peter de Grote zelf. Hij werd 52 jaar oud.
In juli 1702 begon de 30-jarige czaar Peter een verhouding met Martha Lavronski, die al snel de naam Catharina Aleksejevna zou aannemen. Zij was een boerendochter uit Litauen, die jong wees werd en als aangenomen dochter in het gezin van dominee Glück kwam. Hier trad zij op als gouvernante. Later werd ze de
maîtresse van generaal Sjeremetev, een officier van het leger van Litauen. Hij moest haar afstaan aan de Russische generaal Menschikoff. Dit was één van de beste vrienden en medewerkers van czaar Peter de Grote. In juli 1703 kwam Martha daardoor in contact met Peter, die gelijk voor de mollige boerendochter viel. Een paar maanden later werd ze door een gardekapitein naar Moskou gebracht, waar een huis voor haar in gereedheid was gebracht. Peter bezocht haar daar met grote regelmaat en maakte van zijn verhouding geen geheim.
Zijn wettige echtgenote Evdoksija Lopoechina met wie hij op 29 januari 1689 trouwde schonk hem één zoon, Aleksej. Deze czarina viel echter in ongenade en werd door Peter in 1699 opgesloten in het klooster van Soezdal.
Catharina zou Peter al snel twee zoons schenken, die jong stierven. Pas op 19 februari 1711 trouwde Peter met Catharina, terwijl zijn eerste vrouw nog leefde. Hun dochter Elisabeth was toen een jaar oud. In 1715 werd hun zoon Peter geboren. Catharina zou haar man twaalf kinderen schenken. Slechts Anna en Elisabeth, die later ook czarina zou worden, overleefden hun vader.
Vlak voor zijn dood ontdekte Peter de Grote dat zijn vrouw een verhouding had met Willem Mons, die daarop gemarteld en onthoofd werd. Twee maanden later stierf de czaar zelf op 28 januari 1725. Dezelfde dag besteeg Catharina Aleksjevna, de voormalige boerendochter uit Litauen, de troon. Twee jaar later overleed zij op 6 mei 1727.
Graaf Gabriël Golofkin maakte samen met zijn broer Michaël deel uit van de Grote Afvaardiging. Michaël leerde in Utrecht voor vuurwerkmaker, terwijl Gabriël in Zaandam bij Paulus Theuwissen op een scheepswerf ging werken.
Golofkin's invloed aan het Russische hof bleef tot zijn dood zeer groot. Hij werkte mee aan de val van zijn voormalige vriend Alexander Menschikoff onder het regiem van de kind-czaar Peter II. Deze czaar stierf in 1730, waarmee de mannelijke nazaten van Peter de Grote uitgestorven waren. Golofkin steunde daarop de benoeming tot czarina van prinses Anna Ivanovna. Kort daarna stierf hij. Zijn zoon Michael, die het al tot vice-kanselier had gebracht, werd ter dood gebracht, toen hij een nieuwe hofcoup prinses Elisabeth door rivalen van Golofkin op de troon werd gezet.
Russisch letterkundige uit de negentiende eeuw. Hij schreef onder andere een boek over het bezoek van Czaar Peter aan Zaandam.
Dit straatje, waaraan het Czaar Peterhuisje staat, bestond al voor het bezoek van de czaar aan Zaandam en behield zijn eigen naam. Het werd vroeger Krimpenburgh genoemd. In de woning van Gerrit Kist bracht Peter de Grote acht dagen door tijdens zijn eerste verblijf in Holland.
Alexander Menschikoff was een gewezen koekenbakkersknecht, die in de Duitse wijk van Moskou leefde, waar hij de czaar al
op jeugdige leeftijd ontmoette en met hem bevriend raakte. Menschikoff bracht het tot generaal en grootkanselier of eerste minister van Rusland (1720-1724).
Hij werd door Peter de Grote in Zaandam aangewezen om bij Gerrit Jans Stuurman het masten maken te leren. Menschikoff woonde met Gabriël Golofkin in een huis aan het Vinkenpad. Al snel verzocht hij de czaar om op de werf in Amsterdam te mogen werken.
Na de dood van Peter de Grote werd Menschikoff voorzitter van de zes man sterke geheime raad, die czarina Catharina op zijn voorstel instelde. Deze raad regelde de staatszaken, waarbij Menschikoff zich na de dood van Catharina steeds meer als een potentaat ontwikkelde. Hij probeerde zijn dochter Maria te laten trouwen met de pas 16-jarige czaar Peter II, de zoon van zijn vriend en beschermer. Een hofintrige, opgezet door graaf Aleksej Dolgoroeki en Gabriël Golofkin werd hem uiteindelijk fataal. Menschikoff werd gearresteerd en vervallen verklaard van al zijn titels. Zijn enorme bezittingen werden in beslag genomen en de voormalige bakkersknecht werd met vrouw en kinderen verbannen naar Siberië, waar hij twee jaar later in armoedige omstandigheden stierf.
Czaar Nicolaas II was de laatste czaar van het huis Romanov. In 1894 besteeg hij de troon. Op 2 maart 1917 werd hij door de rebellerende legertop na de februari-opstand in Sint Petersburg tot aftreden gedwongen. Een jaar later werd hij met zijn vrouw, zoon en vier dochters door de bolsjewisten van Lenin in Jekaterinenburg, waar de czarenfamilie gevangen zat, vermoord. In 1911 schonk Nicolaas II Zaandam het Czaar Peterbeeld, dat op de Dam werd geplaatst.
Alexander Poesjkin leefde van 1799 tot 1837. Hij was de eerste zelfstandige Russische dichter. Hij schreef onder andere het beroemde koningsdrama over Boris Godoenov, czaar van 1598 tot 1605, die in 1591 zijn zwager en troonopvolger Demetrius vermoordde.
Graaf Leo Tolstoi was een beroemd Russisch schrijver uit de negentiende eeuw. Hij leefde van 1828 tot 1910. Zijn voornaamste boek was Oorlog en Vrede, het epos over Rusland in de Napoleontische tijd.
En dan is er natuurlijk ook nog de Calffstraat. Weliswaar niet vernoemd naar een Rus maar gezien de banden met Peter de Grote toch zeker in deze buurt op zijn plaats.
Bronnen