Aan de hengel

Door: Peter Roggeveen

Zwemmen deed men vroeger in de buitenlucht, in zwembaden die vrijwel zonder uitzondering in open water waren aangelegd, zoals in de Zaan, het Zwet, de Nauernasche Vaart of in een sloot. Vrijwel ieder Zaandorp bezat zo'n natuurbad, meestal voorzien van een duiktoren en een glijbaan. Verder niks geen poespas. Sommige van die baden dateerden al uit het eind van de 19e eeuw.

Het Zaandijker bad, het Westzaner bad, Het Zwet, De Ham, natuurbad Wijdewormer en het bad op het Eiland in de Voorzaan. Zomaar een greep uit de openluchtbaden die de Zaanstreek ooit rijk was. Generaties leerden er zwemmen, aan de hengel, aan de leshaak, in een leren gordel of aan het lijntje. Veel van die zwembaden werden gekenmerkt door illustere badmeesters, zoals Henk Pesie, Piet Schuitemaker, Cor Bellaart en het legendarische duo Pet en Spreeuw.

Er werd druk gebruik van gemaakt, door jong en oud. Maar tijden veranderen. De buitenbaden raakten uit de gratie door aangescherpte milieu-eisen en gaandeweg werden ze gesloten en afgebroken.
Wat nog rest van die rijke historie zijn twee openluchtbaden: De Crommenije in Krommenie en Het Zwet in Wormer, beide gebouwd in de vorm van betonnen bassins. Zij stammen respectievelijk uit 1965 en 1973 en wisten ondanks alle tegenwind en dreigende sluitingsperikelen het hoofd boven water te houden.

Alle natuurbaden die de streek kent en heeft gekend komen uitgebreid aan de orde, met aandacht voor de motieven van de oprichters, de bouw van het bad, het zwemonderwijs, de badmeesters, de zwemverenigingen en de ontwikkelingen door de jaren heen, met uiteraard de nodige aandacht voor de toenemende problemen van de kwaliteit van het zwemwater.

Inleiding

'Holland is een waterland, 't Water dreigt van alle kant, Maar wie zwemt, heeft geen gevaar, Leert dan zwemmen, al te gaar'.

Couplet van een door Jacob van Lennep geschreven koorlied ter gelegenheid van de opening van de eerste zweminrichting van ons land aan de Westerdoksdijk te Amsterdam in 1846.

Overdekte zwembaden zijn een relatief jong verschijnsel. Het eerste overdekte bad in de Zaanstreek (Sportfondsenbad Zaanland) werd pas in 1940 geopend (en in 1995 weer gesloten). Zwemmen deed men vroeger vooral in de buitenlucht, in zwembaden die meestal in open water waren aangelegd, zoals in de Zaan, het Zwet, de Ham, de Nauernasche Vaart of in een vaart of sloot.

In de vorige eeuw was de Zaanstreek rijk aan openluchtbaden. Vrijwel ieder Zaandorp bezat zo'n natuurbad. Een houten omheining, een steiger en een aantal kleedhokjes, dat was alles. En soms een duiktoren of een glijbaan. Veel van die openluchtbaden dienden in vroeger tijden ook als badhuis. Niks geen douches, maar gewoon een paar badkuipen ter bevordering van de hygiëne. Tienduizenden trokken er 's zomers met de badtas naar toe. De halve Zaanstreek leerde er zwemmen, aan de hengel, op het droge, aan de leshaak of in een leren gordel. Dat is inmiddels verleden tijd. Watervervuiling, problemen met de exploitatie en de opkomst van overdekte baden deden de openluchtbaden de das om.Toch telt de Zaanstreek nog twee natuurbaden: De Crommenije in Krommenie en Het Zwet in Wormer. Zij zijn respectievelijk in 1965 en 1973 gebouwd, dit keer niet in open buitenwater maar in de vorm van betonnen bassins.

In het boek worden alle natuurbaden die de streek heeft gekend uitgebreid beschreven, met aandacht voor de motieven van de oprichters, de bouw van het bad, de zwemlessen en de badmeesters, de zwemverenigingen en de ontwikkelingen door de jaren heen, met uiteraard de nodige aandacht voor de toenemende problemen van de waterkwaliteit.

UITVOERING BOEK: