Het geheim van Jaap de Olieslagersknecht

Uit het oude Zaanse molenleven

Door: Gerben D. Wijnja

Wanneer een prachtige pelmolen in vlammen opgaat en een oude man vals wordt beschuldigd, gaat Jaap, de knecht op oliemolen Het Pink op onderzoek uit. Hij beleeft een meeslepend avontuur dat speelt in de vroeg-industriele wereld langs de Zaan van rond 1900. Talrijk waren ooit de windmolens en we worden wegwijs gemaakt in de fascinerende wereld van zwaaiende wieken en wentelende houten raderen die gratis windkracht omzetten in kostbare olieproductie. Al lezend leren we alles over de werking van de monumentale windmolen Het Pink die de tijd van het molensterven heeft overleefd en tot op de dag van vandaag het kloppend hart is van vereniging De Zaansche Molen. Het verhaal wordt ondersteund met prachtig fotomateriaal. Oude (molen)beelden van toen worden afgewisseld door actuele foto's die met name het interieur van Het Pink in beeld brengen.

Voorwoord

Meer dan 25 jaar geleden (het was in de zomer van 1976) zat ik in de woonkamer van verfmolen De Kat aan de Zaanse Schans te praten over plannen om een onvervalst Zaans molenverhaal voor de jeugd van zeg maar 10 tot 100 jaar te schrijven. In samenspraak met de toenmalige bewoner en molendeskundige Evert Smit jr. ontvouwde zich een verhaal met als hoofdpersoon Jaap Smit: een gedreven molenvriend die vocht tegen onrecht en voor molenbehoud. Evert Smit (op 79-jarige leeftijd overleden op 15 december 1999) was in die dagen voor mij een onmisbare bron en enthousiasmeerde me in m'n plannen. Er kwam een verhaal op papier, maar tot uitgave is het nooit gekomen.

Een aantal jaren terug kwam ik in contact met Margreet Bruijn uit Laren, de dochter van de grote Zaanse streekromanschrijver Cor Bruijn. Ik schreef toen een uitvoerig artikel over het door haar vader geschreven boek Strijd om den Eenhoorn, een oliemolenroman die mij buitengewoon boeide. (De Molenaar -kerstnummer (94) (1991) (51/52) (18 december.) Zij las het script over Het geheim van Jaap de olieslagersknecht en voorzag het van kritische kanttekeningen. Ook Thea van 't Loo uit Wormerveer, winnares van de culturele Aanmoedigings-prijs 2002 van de gemeente Zaanstad en liefhebber en deskundige van Zaanse kinderboeken, kreeg het verhaal onder ogen en stimuleerde mij tot het herschrijven van het verhaal.

Molenvriend en oliemolenkenner Hessel IJskes uit Joure, die opgroeide in de Zaanstreek, voorzag m'n verhaal van de nodige technische en topografische verbeteringen. Voor het fotograferen in oliemolen Het Pink en in het Zaans Molenmuseum ben ik alle dank verschuldigd aan het bestuur van de Vereniging De Zaansche Molen. Met name wil ik ook noemen olieslager Engel Braun uit Wormerveer die me gastvrij in zijn oliemolen in Koog aan de Zaan ontving en me met raad en daad terzijde stond. Bij het fotograferen in Het Pink kreeg ik professionele steun van Henk van 't Loo uit Wormerveer, fotograaf-Zaankenner en bestuurslid van Zaans Industrieel Erfgoed.

Historisch fotomateriaal kwam uit het Gemeente Archief Zaanstad en uit de collectie van olieslager Braun, terwijl Zaans molenvriend Popke Timmermans uit Heerenveen ook het nodige aandroeg. Uit eigen collectie kon eveneens worden geput. Zo ontstond een lees- en kijkboek over het Zaanse molenleven van rond 1897, het jaar waarin het verhaal speelt, waarbij met name de oliemolen Het Pink in Koog aan de Zaan centraal staat. Een molen die het verdient, als kloppend hart van de vereniging De Zaansche Molen.

Ik dank allen die mij hebben geholpen bij de totstandkoming van dit boek, niet in de laatste plaats mijn vrouw, die me de ruimte gaf een en ander te realiseren.

Gerben D. Wijnja

UITVOERING BOEK: