PIE Rapportenreeks 22 - Industrielandschap De Zaan

Van wentelende wieken tot burchten van arbeid

Drs. J. van der Laan, drs. C. van Sijl, drs. L. de Smet
Begeleiding: Dr. E. Nijhof

Voorwoord

Dit rapport is opgesteld op verzoek van het Projectbureau Industrieel Erfgoed te Zeist, met als doel het industrieel erfgoed langs de Zaan in kaart te brengen door het beschrijven van de geschiedenis van de industrie, de economie met de belangrijkste bedrijfstakken en bedrijven, de gebouwen die ons heden de industrie tussen 1850 en 1950 herinneren.

Het rapport bevat vier hoofdstukken, gevolgd door bijlagen.

Inleidend hoofdstuk over de voorgeschiedenis tot aan de Industriële Revolutie.
De economische ontwikkeling 1850 - 1950.
Beschrijving van die bedrijfstakken en bedrijven die hun opkomst of ondergang hebben beleefd in de periode 1850 - 1950 en die hun sporen zichtbaar hebben achtergelaten in het landschap, hetzij omdat er in (delen van) de oude gebouwen nog gewerkt wordt in dezelfde bedrijfstak, hetzij omdat hun panden een andere bestemming hebben gevonden of omdat er nog naar een bestemming wordt gezocht. Een bedrijfstak als de papiermakerij keert als gevolg van deze opzet niet terug in dit hoofdstuk, om de simpele reden dat er weinig of geen erfgoed van resteert, terwijl bijv. de rijstpellerij wel nog een keer aan bod komt, omdat de panden er gedeeltelijk nog staan.
Beschrijving van het industrieel erfgoed, gevolgd door een bijlage waarin dit nader wordt gespecificeerd..

De encyclopedie van de Zaanstreek bleek een rijke bron, zij het dat de kwaliteit van de grotere bijdragen over de verschillende bedrijfstakken nogal wisselend is. Het artikel over de cacao-industrie is buitengewoon helder van opzet en laat goed zien welke bedrijven in welke fase van de ontwikkeling in de cacao-industrie hun opkomst beleefden, hun uitgangspunt wijzigden of ten onder gingen. De stukken over de olieslagerij en de rijstfabricage waren voor ons doel veel minder bruikbaar. Alleen van de verfindustrie hebben wij een goede afzonderlijke publikatie kunnen traceren. Wel bestaat van een aantal bedrijven een jubileumboek. Vaak is daarin ook wel iets te vinden over de betreffende bedrijfstak en verder vormen zij een goede bron voor de geschiedenis van afzonderlijke bedrijven, al moet natuurlijk niet uit het oog worden verloren dat kritische distantie in dergelijke publicaties vaak niet in acht wordt genomen. Voor het onderzoek naar de bouwgeschiedenis van de objecten is het archief van bouwvergunningen bij het Gemeente Archief Zaanstad geraadpleegd, alsmede de encyclopedie van de Zaanstreek.

UITVOERING BOEK: