Empresa Portuguesa das Águas Livres, S.A. (EPAL), de waterleiding maatschappij die ook in Lissabon zorgt voor de distributie van het drinkwater, heeft een aantal van haar monumenten voor het publiek opengesteld. De meeste van deze monumenten zijn alleen onder begeleiding te bezoeken, het pompstation ‘Barbadinhos’ is echter gewoon dagelijks open voor het publiek. Helaas zijn de medewerkers van het ‘Lisboa Welcome Center’ niet voorbereid op bezoekers die vragen naar het ‘Museu da Água’, ik werd afgescheept met een telefoonnummer van de waterleiding maatschappij. Ik had al eerder gemerkt dat men eigenlijk geen raad weet met bezoekers die vragen naar ‘industrieel erfgoed’. Gelukkig beschrijft de Capitool Reisgids voor Portugal dit unieke monument wel:
“De trots van het museum zijn de vier liefdevol onderhouden stoommachines, waarvan er nog één functioneert (op elektriciteit)”. En dat maakt nieuwsgierig.

De overige monumenten, die alleen na een telefonische afspraak, en onder begeleiding te bezoeken zijn:

• Aqueduto das Águas Livres - Een aquaduct uit het einde van de achttiende eeuw dat werd gebouwd om de wijk Alfama van vers water te voorzien. Dit imposante bouwwerk overspant met 35 bogen het Alcântara-dal, het hoogste punt is 65 meter. Het is waarschijnlijk het meest gefotografeerde monument in Lissabon.
• Reservatório da Mãe d'Água das Amoreiras - Een kasteelachtig gebouw dat diende als reservoir voor het water dat afkomstig was uit het aquaduct. Het reservoir, met een capaciteit van 5.500 m3, werd opgeleverd in 1834.
• Reservatório da Patriarcal - Een reservoir dat tussen 1860 en 1864 is gebouwd onder het Praça do Principe Real. Het reservoir werd ook gevoed via het aquaduct. Boven op de constructie is een grote vijver met een fontein gerealiseerd.

Een draaiende balans stoommachine

Even ten noord-oosten van de oude volkswijk Graça, net buiten het centrum van de stad, staat een pompstation van de waterleiding maatschappij. Sinds het einde van de vorige eeuw heeft het station Barbadinhos een herbestemming gekregen en is het onderdeel geworden van het ‘Water Museum’. Dit museum bestaat verder uit de eerder genoemde monumenten; de beide reservoirs en het aquaduct.

Het bijzondere aan dit pompstation zijn de vier balans stoommachines die nog in een perfecte staat verkeren. Een van de vier machines kan met een eenvoudige druk op de knop (door museum medewerkers) weer in beweging worden gebracht. Dit gaat met nogal wat lawaai gepaard. Het gemis aan de warmte van de stoomcylinders, gesis van ontsnappend stoom en de lucht van verbrandend vet ontbreekt. Het doet allemaal wat klinisch aan. En het mooie van de stoommachine was natuurlijk altijd het ontbreken van lawaai. Toch is deze draaiende (door een elektromotor aangedreven) stoommachine een indrukwekkende ervaring. Op de bovenstenste verdieping loop je tussen de balansen, één daar van is in beweging. Je krijgt in ieder geval een idee hoe dat geweest moet zijn toen alle vier balansen bewogen.

Het pompstation werd in gebruik genomen op 3 october 1880. De pompen en stoommachines werden ontwikkeld door E.W. Windsor uit Rouen in Frankrijk. De pompen hebben, zonder onderbreking, gefunctioneerd tot 1928. De vijf stoomketels zijn ontmanteld. Het oude ketelhuis is omgebouwd tot expositieruimte waarin een aardige tentoonstelling is ingericht. Ik heb helaas geen betrouwbare technische details over de stoommachines en de bijbehorende stoomketels kunnen achterhalen.