De Portugese provincie Estremadura is lange tijd de grens geweest tussen het, aan het christendom gelieerde noorden van Portugal en het door de moren beheerste zuiden. Later werd hier strijd geleverd met de Castilianen. Het is tegenwoordig niet goed meer denkbaar dat een slagveld kan resulteren in monumentale kerken of kloosters. De strijd in de heuvels van deze Portugese kustprovincie, ten zuiden van de stad Coimbra en ten noorden van de hoofdstad Lisboa, heeft echter geresulteerd in een aantal prachtige voorbeelden van religieuze bouwkunst.

Aan de vooravond van een beslissende slag met de Castilianen beloofde koning João 1 in augustus 1385 dat hij bij een overwinning een klooster zou laten bouwen op de plaats van de veldslag. Nadat de Spanjaarden waren verslagen begon, tijdens zijn lange heerschappij de grote expansie van het nieuwe Portugese rijk. Hij versterkte zijn positie door o.a. een alliantie met Engeland. De derde zoon van João 1, Hendrik de Zeevaarder legde de basis voor de Portugese maritieme expansie. Aan het einde van Hendrik's leven had Portugal het monopolie op alle handel ten zuiden van Kaap Bojador (Westelijke Sahara). De geweldige rijkdom die behoorde bij het nieuwe wereldrijk Portugal is goed af te lezen aan de Mosteiro Santa Maria da Vitória in Batalha.

Het bouwwerk is eigenlijk nooit afgerond. Er is bijna 200 jaar aan gebouwd, zeven verschillende vorsten hebben geregeerd in die periode, en vijftien architecten hebben zich met de bouw bemoeid. De eerste architect Afonso Domingues heeft waarschijnlijk enige tijd in Engeland rondgekeken, de vrouw van koning João 1 koningin Filipa de Lancastre was tenslotte Engelse van geboorte. Er zijn overeenkomsten met elementen van kathedralen in Engeland. Volgens deskundige toont de voorgevel gelijkenis met de kathedraal van York en komen het midden- en dwarsschip overeen met de kathedraal van Canterbury.
De kerk zelf is 80 m lang, 22 m breed en 32 m hoog. Het middenschip is relatief smal, 17 m, daardoor lijkt het dat de kerk veel langer en veel hoger is. Een groot deel van de glas-in-loodramen dateert uit de vijftiende eeuw.

Een hoogtepunt in dit complex is de kloostergang (Claustro João). Met zijn afmetingen van 55 bij 50 meter en de rijk versierde gotische bogen wordt deze kloostergang algemeen erkend als een van de mooiste in de wereld. Oorspronkelijk was de uitvoering somber en strak. maar onder het bewind van Manuel 1 werd de tuin aangepast aan de smaak van die tijd. Portugal was inmiddels een wereldrijk geworden.

De gotische bogen om het kloosterhof zijn verfraaid met maaswerk in Manuelstijl. Deze laatgotische, voegrenaissancistische decoratiestijl werd in Portugal ontwikkeld tijdens de regeerperiode van Manuel 1 (1495-1521). Onder Manuel 1 bereikte de Portugese Gouden Eeuw zijn hoogtepunt.
Het armillarium was een navigatie instrument en werd, in het tijdperk van de grote ontdekkingsreizen, het embleem van Manuel 1. Gebogen takken en gebladerte verwijzen naar Indiase beeldhouwmotieven. In 1498 bereikte Vasco da Gama India en nog onder het bewind van Manuel 1 werd een begin gemaakt met het Portugese rijk in Azië, toen Afonso de Albuquerque Goa veroverd. Het kruis van de Christusorde was het embleem van een militaire orde die heeft bijgedragen aan de eerste ontdekkingsreizen.
Andere bekende motieven van de Manuelstijl zijn o.a. gevlochten pijlers en gewelven en zuilen die zijn versierd met touwwerk. Het toegepaste zachte kalksteen maakte ingewikkelde patronen mogelijk.

Claustro D. Afonso V is kleiner dan de Claustro João. Deze kloostergang werd aangelegd in de tweede helft van de vijftiende eeuw en heeft dubbele spitsbogen en slechts enkele gewelven. Een derde kloostergang werd in 1811 door soldaten in brand gestoken en is later afbroken.

In de kloostergang João bevindt zich nog de fontein uit 1450 waar de monniken hun handen wasten voor en na het eten. Voor het kloostercomplex staat een ruiterstandbeeld van de veldheer Nuno Álvares Pereira. Het optreden van deze briljante generaal was beslissend in de veldslag tegen de Spanjaarden. Dit beeld is pas recent op deze plaats gerealiseerd, eerst moesten er een aantal waardevolle huizen uit de zeventiende en achttiende eeuw voor worden gesloopt.

Naast de kerk staat de Capelas Imperfeitas (onvoltooide kapellen). Opdracht voor dit bouwwerk werd gegeven door Duarte 1 (1391-1438). Met de bouw werd begonnen in 1435. Bedoeling was om een hier een pantheon te maken met dezelfde funktie als de Capelo do Fundador in de hoofdkerk. Deze stichterskapel werd tussen 1426 en 1434 gebouwd. In het midden van die kapel staat de graftombe van koning João 1 en koningin Filipa. Duarte wilde een nieuw pantheon bouwen voor hem en zijn nakomelingen. Er werden 7 kapellen gepland.

De Capela do Fundador is 20 meter in het vierkant en heeft de vorm van een achthoekige lantaarn en is afgerond met een stervormige koepel die wordt geschraagd door acht pilaren. Met al de ornamenten. zoals de pinakels, torentjes en balustraden, en met de luchtbogen heeft het complex alle kenmerken van gotische kathedralen.

De grootste kerk van Portugal, Mosteiro de Santa Maria, is een prachtig voorbeeld van middeleeuwse architectuur. In maart 1147 veroverde Afonso Henriques het Moorse bolwerk Santarém en ter herdenking hieraan bouwde de koning een kolossale kerk voor de cisterciënzers. In 1178 werd met de bouw begonnen. Maar pas in de negentiende eeuw kwam er een eind aan alle toevoegingen en verbouwingen.
Het complex is in 1810 ernstig beschadigd door de soldaten van Napoleon, het werd geplunderd en in brand gestoken. In 1834, tijdens het tumult rondom de afschaffing van de kloosterorden werden de restanten van het klooster geplunderd door het volk. Het snijwerk aan de barokke altaren werd er afgehakt om als brandhout te gebruiken.
De plaatselijke gevangenis werd er in gevestigd, er werd een theater in gebouwd en er werden legerregimenten in onder gebracht.

Ondanks alle rampen die het klooster moest ondergaan is het nog steeds een van de mooiste monumenten van de Portugese middeleeuwse bouwkunst.

Van de oorspronkelijke, gotische voorgevel van de kerk is niet veel meer over dan het portaal met spitsbogen en het roosvenster. Deze elementen zijn nu opgenomen in de barokke gevel uit 1725. Het gewelfde dak en de hoge zuilen van het middenschip geven een indruk van strenge eenvoud. De kerk is 106 m lang, 23 m breed en 20 m hoog. De kerk werd gebouwd volgens de bouwnormen van de cisterciënzers en globaal volgens het plan van kerk in de Abdij van Cîteaux (departement Côte-d'Or), ten zuiden van Dijon in Frankrijk. Met de bouw van die kerk werd in 1140 begonnen. Die kerk werd voltooid in 1193.

In de dwarsbeuken staan de monumentale graftombes van koning Pedro 1 en Inês de Castro. Na enige jaren openlijk met deze Spaanse hofdame in concubinaat te hebben geleefd is Pedro uiteindelijk in 1354 heimelijk met haar getrouwd. Omdat koning Afonso IV (1291-1357) bang was dat Castilië via Inês de Castro de rechten op de Portugese kroon zou krijgen, liet hij de maîtresse van zijn zoon in 1355 vermoorden.
Nadat Pedro de troon besteeg eiste hij dat het lijk van zijn geliefde alle Koninklijke eer bewezen werd. Hij gelastte dat er een grafmonument werd opgericht uit witte steen die zeer fijn bewerkt moest zijn. Uiteindelijk zijn beide geliefde daar begraven met beide voeten naar elkaar opdat ze elkaar onmiddellijk zouden zien bij hun verrijzenis op de dag van het laatste oordeel.

In de Sala dos Reis (Koningszaal) wordt in tegeltableaus uit de achttiende eeuw de stichting van de abdij getoond. Langs de muur staan beelden van koningen.

De formidabele, 18 m hoge Cozinha (keuken), met een reusachtige schouw die wordt geschraagd door acht ijzeren pilaren. Azulejos uit de achttiende eeuw, een grote marmeren tafel, kranen versierd met leeuwenkoppen en een bassin met stromend water om de vissen in leven te houden maken het een monumentaal geheel. De keuken was ruim genoeg om 6 ossen tegelijk aan het spit te roosteren. Er moest dagelijks voor meer dan 1000 mensen gekookt worden. Er werd voor 350 kg. brood gebakken, dat vervolgens deels aan de armen werd uitgedeeld.

De enorme gewelfde Refeitório (eetzaal) maakte deel uit van het oorspronkelijke complex. De afmetingen van 17 m bij 20 m waren aangepast aan het aantal kloosterlingen. Een trap leidt naar de kansel waar een van de monniken voorlas uit de bijbel. In het begin van de vorige eeuw werd hier een theater gevestigd.

In de gotische slaapzaal sliepen de monniken geheel gekleed om ook in de nachtelijke uren snel op te kunnen staan voor het bijwonen van de diensten.

Koning Dinis gaf in 1308 opdracht voor de Claustro de Silêncio. Deze strenge galerijen met een dubbele arcaden passen bij de cisterciënzer hang naar eenvoud.

De Mosteiro Santa Maria da Vitória in Batalha werd in 1983 opgenomen in Werelderfgoedlijst van de UNESCO. De Mosteiro de Santa Maria in Alcobaça werd in 1985 op deze lijst gezet.