Bijzondere Schepen

Royal Yacht Brittania

schotland
Royal Yacht Brittania in Leith
schotland
Discovery afgemeerd in Dundee
schotland
Lijnenspel op de Discovery

De ‘Brittania’ is in 1953 te watergelaten op de scheepswerf John Brown & Co. in Clydebank. Het was het 83e Koninklijke jacht. Het eerste kreeg koning Karel II in 1660 aangeboden door de staten van de ‘Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden’. Zo kwam het woord jacht in Engeland. De Brittania heeft 44 jaar voor de Britse Koninklijke familie gevaren en bijna 1000 reizen gemaakt. In 1997 maakte ze haar laatste reis. Sinds 2002 ligt ze in Leith, de haven van Ediburgh, waar het schip een belangrijke toeristische attractie vormt. Het schip is 125 lang en werd voortgestuwd door twee stoomturbines. Het schip was van alle gemakken voorzien. Het was in feite een varend landhuis met alle luxe van de jaren vijftig en zestig. Er was zelfs een garage voor de Koninklijke Rolls Royce aan boord. Het schip kon in tijden van oorlog worden omgebouwd tot hospitaalschip.

Discovery

Dundee, de stad van jute en jam, heeft twee bijzondere schepen; de ‘Discovery’ en de ‘Unicorn’. De Discovery is het poolschip van Capt. Scott. Het schip is in Dundee gebouwd omdat dat lokale scheepsbouwers nog de kennis in huis hadden van de bouw van houten walvisvaarders. De kiel van het ruim 57 meter lange schip werd op 16 maart 1900 gelegd op de Panumere scheepswerf. De opdrachtgever was The National Antartic Expedition. Dit was een stichting opgericht voor wetenschappelijk onderzoek van het Zuidpoolgebied.

Op 31 juli 1901 vertrok het schip van Londen naar Antartica waar het begin januari 1902 arriveerde in het pakijs. Het schip zou er ruim twee jaar vastgevroren in blijven. Op 10 september 1904 keerde het schip terug in Engeland. De eigenaar had geen geld meer voor expedities en het schip werd verkocht aan de Hudson Bay company om dienst te doen als bevoorradingsschip.

In de Eerste Wereldoorlog vervoerde zij, in opdracht van de Fransen, munitie naar Rusland. Tijdens de Russische revolutie bracht de Discovery munitie naar de Wit-Russische legers. Na enige jaren opgelegd te zijn geweest werd het schip op de werf van Vosper in Gosport opnieuw ingericht als onderzoeksvaartuig. De thuishaven werd Port Stanley op de Falkland eilanden en het schip werd gebruikt voor onderzoek naar de walvistrek.

In 1929 en 1930 werd de Discovery gebruikt voor de BANZAR (British, Australian, New Zealand, Antartic) expedities. In 1931 werd het schip opnieuw opgelegd; nu in Londen. Vanaf 1936 werd het daar gebruikt door de zeeverkenners. In Tweede Wereldoorlog werd ze door de Engelse marine gebruikt voor trainingsdoeleinden. Het patriottische vuur leidde er ook toe dat de stoommachine werd gesloopt om er kanonnen voor de strijd tegen de Duitsers van te kunnen maken. Na de Tweede Oorlog mocht de padvinderij er weer gebruik van maken.

In 1955 werd het schip te duur voor deze organisatie. Daarna werd het door de marine gebruikt voor het oefenen van de Royal Navy Auxillary reserve. Ook de marine vond het schip te slotte te kostbaar. Tussen 1970 en 1979 was er veel onduidelijkheid over de toekomst van de Discovery. In 1979 werd ze overgenomen door de Maritime Trust en in 1985 bood de stad Dundee het schip onderdak aan. In maart 1986 bracht de ‘Happy Mariner’ van Mammoet haar van de Thames naar de Tay, waar ze in 1992 op haar laatste rustplaats in een dok bij Discovery Point werd afgemeerd. Na een zeer uitvoerige restauratie werd ze in 1995 voor £ 1,- verkocht aan de Dundee Heritage trust. Cap. Scott stief in 1910 op de Zuidpool. De Noor Amundsen had de Zuidpool een maand eerder bereikt.

Unicorn

Een kwartiertje lopen van de Discovery ligt de ‘Unicorn’. De kiel voor dit fregat is in 1822 gelegd op de marinewerf te Chatham. Vanwege het ontbreken van oorlogsdreiging werd ze niet getuigd maar meteen opgelegd als reserve. Vanaf 1857 tot 1862 werd het schip gebruikt voor de opslag van buskruit In 1873 werd het schip als drilschip voor de Royal Naval Reserve in Dundee aangewezen.

Gedurende beide wereldoorlogen fungeerde het schip als ‘Area Headquaters of the Senior Naval Officer Dundee’. Omdat er in 1941 een vliegdekschip in de vaart kwam met de naam Unicorn kreeg het houten fregat de naam ‘Cressy’. Na de sloop van het vliegdekschip in 1959 werd de Cressy weer Unicorn.

In 1961 was het schip overbodig en dreigde sloop. Er werd uiteindelijk een behoudsverenging gesticht die het schip in 1968 overnam. Aan boord is een kleine tentoonstelling met herinneringen aan Admiraal Duncan die op 11 oktober 1797 de zeeslag bij Kamperduin won.

Charlotte Dundas

Niet ver van Dundee ligt de vissersplaats Arbroath, bekend van de Arbroath smokies. Dat is gerookte schelvis. Op een scheepswerfje, de Mackay bootwerf, ligt de replica van de ‘Charlotte Dundas’. De replica is op ¾ van de ware grootte. Vanaf 1785 bouwde de Schot William Symington (1764-1831) samen met zijn broer stoompompen en stoommachines voor fabrieken. Later was hij hoofdconstructeur van Carron ijzergieterij. Dat was een van de grootste ijzergieterijen in Europa. Het bedrijf maakte veel geschut voor de Engelse marine.

Geschutgieterijen goten ook stoomcilinders. Hij ontwikkelde een verticale atmosferische stoomcilinder met kruiskop die hij in 1801 in een stoomboot plaatste. Het scheepje maakte een succesvolle proefvaart. Hij werd echter niet in de vaart gebracht omdat de boeggolf de oevers van het kanaal zou kunnen beschadigen en omdat het onvoldoende sleepkracht zou hebben. In 1803 bouwde hij een nieuwe stoomboot met een horizontale stoomcilinder. Net als de vorige was ook deze stoommachine gebouwd door de Carron ijzergieterij. Dit scheepje kreeg de naam ‘Charlotte Dundas’. Het schip voldeed, maar toch was de kanaalmaatschappij bevreesd voor de oevers van het kanaal. Daarom kwam ook dit schip kwam niet in de vaart. Dit besluit leidde tot grote financiĆ«le problemen bij Symington, die hij nooit meer te boven is gekomen. De huidige replica werd in 1987 gebouwd in het kader van een werkgelegenheidsproject voor werkeloze jongeren.

Text: Jur Kingma - oktober 2009
Beeldmateriaal: Archief Jur Kingma
Valid HTML 4.01 Transitional