Zet en tegenzet

Zet en tegenzet

Fascisme en illegaliteit in de Zaanstreek 1940-'45

J.J. 't Hoen en J.C. Witte

Op 10 mei 1940 om vijf minuten voor vier overschrijden Duitse troepen de Nederlandse grenzen. Nederland raakt hierdoor betrokken bij de Tweede Wereldoorlog. Bijna vijf jaar later, op vijf mei 1945, is deze oorlog beëindigd. Dit boek bevat een zo nauwkeurig mogelijk verslag van wat vijf jaar bezetting voor de Zaanstreek hebben betekend. Bijna van dag tot dag is aangetekend welke maatregelen door de Duitsers en de plaatselijke overheden werden genomen. Zo wordt duidelijk dat na een aanvankelijk soepele benadering, waarmee werd getracht de bevolking voor het nationaal-socialisme te winnen, een steeds grimmiger overheidsbeleid het leven in bezettingstijd bemoeilijkte, tot het in de laatste oorlogswinter vrijwel ondraaglijk werd.

Het verzet aan de Zaan wordt in een afzonderlijk laatste hoofdstuk behandeld. Het heeft zin gehad: de Duitsers waren lange tijd gedwongen een betrekkelijk groot aantal manschappen als bezettingsmacht te handhaven. Het verzet, dat tot grote verliezen leidde, was een uiting van de principiële Nederlanders, die het fascisme afwezen en voor deze overtuiging hun leven in de waagschaal stelden.

'Zet en tegenzet' verschijnt dertig jaar na de bevrijding. Het is geïllustreerd met ruim zestig foto's, afbeeldingen van documenten en kranteknipsels, die de geschiedenis van vijf jaar bezetting op een aparte, indringende manier in beeld brengen.

Woord vooraf

In de loop der na-oorlogse jaren heeft een reeks van publikaties over de bezettingstijd ons land overspoeld. Vele van die werken hebben echter ons inziens het bezwaar dat zij zijn geschreven in, zoals H. M. van Randwijk het eens uitdrukte, de 'Held en Rover'-stijl. Een schildering van het gebeuren in schrille contrasten, die de mensen indeelde in goede en slechte vaderlanders, zonder enige ruimte voor nuances. Deze wijze van uitbeelden is, na alles wat zich heeft afgespeeld, alleszins verklaarbaar. Maar dat daardoor de historische werkelijkheid menigmaal geweld is aangedaan, behoeft geen betoog. Wij hebben getracht zo zakelijk mogelijk vijf jaar Zaanse geschiedenis te beschrijven, ook al is dit niet gemakkelijk.

Het is nog steeds een vraag hoe het mogelijk was, dat de vreemde overweldiger in ons land bij een bepaalde groep zoveel bijval heeft kunnen vinden. Maar het is thans uiteraard onmogelijk op die vraag een openhartig antwoord te krijgen uit de kring der betrokkenen. Toch hebben we er naar gestreefd een objectief beeld van hun beweegredenen te geven.

Verder is het niet eenvoudig een duidelijk overzicht te verkrijgen van ontstaan en verloop van het Zaanse verzet. Verzetsactiviteiten pleegden zich nu eenmaal niet in de openbaarheid te voltrekken en verzetsmensen deden er verstandig aan zo weinig mogelijk te noteren. Nu, meer dan dertig jaar later, zijn de herinneringen soms verbleekt.

Het hier volgende heeft niet de pretentie het laatste woord te zijn over de geschiedenis der Zaanstreek in de bezettingstijd. Veel gesprekken zullen nog gevoerd dienen te worden, ontbrekende bronnen moeten nog worden opgespoord en geanalyseerd.

Dat wij toch niet eerder gepubliceerde gegevens konden opsporen en onbekende samenhangen ontdekken, danken wij aan de velen, in en buiten de Zaanstreek, die bereidwillig hun bescheiden betreffende de oorlogsjaren ter beschikking stelden en die ons hun ervaringen wilden vertellen. Daarvoor zeggen wij hun van harte dank. Bijzondere dank zijn we verschuldigd aan de heren Frans Bruins, Rinus Hille en Adriaan van Os, die bereid waren ons manuscript kritisch door te lezen. Wij beseffen dat door ons onderzoek menige oude wond is opengehaald. Moge deze publikatie aantonen, dat dit niet voor niets is geweest.

De schrijvers

UITVOERING BOEK:

Uitvoering/Formaat:Softcover, 17 x 24,5 cm
Aantal pagina's:112
Tekst:J. J.'t Hoen en J. C. Witte
ISBN:90 6183 019 2
Uitgave:Klaas Woudt, uitgever, Zaandijk