Met Stoom

Nummer 39 - Juni 2001

Tijdschrift van de vereniging Zaans industrieel erfgoed

Voorpagina Met Stoom nummer 39

Inleiding - Met Stoom in de Olie

Dit jaar bestaat ZIE twintig jaar. Opgericht als de vereniging tot Behoud van Monumenten van Bedrijf en Techniek in de Zaanstreek (MBTZ) hebben wij al twee decennia aandacht gevraagd voor ons industrieel erfgoed.

In die tijd is onze vereniging gestaag gegroeid en hebben wij mogen meemaken dat de interesse voor onze doelstellingen algemeen en ook op bestuurlijk niveau is toegenomen. In de afgelopen twintig jaar hebben wij herhaalde malen – en gelukkig vaak met succes – gepleit voor het behoud van interessante bedrijfsgebouwen.

We zijn er trots op dat ook wij met onze inspanningen er aan bijgedragen hebben dat bijvoorbeeld de fabriekswand in Wormer, de panden bij de Lassiefabriek en met name gebouw Mercurius behouden zijn. Ze zijn de herinnering aan een rijk industrieel verleden, maar hebben door hun nieuwe functies ook weer een toekomst gekregen.

Ook de cacaotoren en de chocoladefabriek van Boon in Wormerveer hebben gelukkig een goede herbestemming gekregen. In dit nummer geven wij u alvast een voorproefje van de restauratieplannen.

In onze beginjaren hadden wij een werkgroep 'olie-industrie'. Deze moest worden opgeheven wegens gebrek aan medewerking van de industrie. En dan verschijnt er nu toch een olie-nummer van 'Met Stoom'.

Van de belangrijke Zaanse (voedings)olie-industrie zijn er nu nog twee bedrijven over: Loders-Croklaan en Karlshamn.

In het artikel van Ron Couwenhoven wordt uitvoerig de overgang van windmolen naar stoomfabriek beschreven. Albert Boes geeft de bedrijfsgeschiedenis van Loders-Croklaan en Vibeke Kingma beschrijft het samengaan van een margarinefabriek en een oliefabriek tot een speciaal vettenfabriek.

In dit nummer wordt het 'broodje-aap-verhaal', de urban legend, over de dubieuze relatie tussen het staken van de margarine productie bij Wessanen en het ontstaan van het margarinefabriek van Vis ontzenuwd. Alle reden dus voor samenwerking op dit terrein.

De Zaanstreek is nu het centrum van de speciaal vetten industrie. Het zou passend zijn als er in de Zaanstreek een voorlichtingscentrum aan deze industrie gewijd zou worden; misschien een idee voor het pand van de Adelaar, een ander bedreigd pand waarvoor niet genoeg de aandacht gevraagd kan worden.

Ron Couwenhoven heeft het boek 'Duizend Zaanse molens' van Pieter Boorsma met talloze nieuwe archiefvondsten sterk aangevuld. Hij heeft er ook een database van gemaakt. Er zouden meer databases van onderwerpen in de Zaanse geschiedenis gemaakt moeten worden. Ik noem bijvoorbeeld de brandenkroniek maar ook notariële akten zouden digitaal gezocht moeten kunnen worden.

Een website Zaanse geschiedenis zou deze databases kunnen verbinden. Het inrichten van zo'n website lijkt mij een geschikte taak voor een samenwerkingsverband van Zaans Archief, de Zaanse musea en de historische verenigingen. Vele vrijwilligers zouden hieraan mee kunnen werken. Het verheugt mij dan ook dat er inmiddels initiatieven op dit gebied ontwikkeld worden in de vorm van een CD-rom met links naar diverse webpagina's.

Ron Couwenhoven (zie ook zijn artikel in dit blad en de boekbespreking op de achterkant)heeft een begin gemaakt aan een database over Zaanse molens. Wetenswaardigheden over 30 molens deels met illustraties zijn hierin terug te vinden en deze database wordt nog verder uitgebreid. Te vinden onder: Duizend Zaanse molens

Zelf zal ik mijn best doen op een database van stoomvergunningen.

Jur Kingma

Bij de voorplaat

Oliefabriek De Tijd op de afdeling waar de oliehoudende zaden binnenkwamen.
(Foto Gemeente-archief Zaanstad)

Branden in oliefabrieken kwamen geregeld voor. Zo was er in de uit 1857 daterende fabriek De Tijd van Wessanen een brand in 1868. De fabriek werd daarna gemoderniseerd en 1895 volgde nog een tweede modernisering. In 1898 was het weer raak: een enorme brand verwoestte De Tijd, De Vlijt en de belendende pakhuizen. De in het kader van moderniseringen kort tevoren bestelde sprinklerinstallatie kwam helaa te laat. Gelukkig waren er voldoende reserves gevormd, zodat de fabriek nog in 1898 weer kon draaien.
Op deze foto uit het Gemeentearchief Zaanstad bekijken toeschouwers de restanten van de tot de grond toe afgebrande oliefabriek.

Brand in oliefabriek De Tijd in 1868

Inhoud

---------------
MBTZ Logo