Een groter contrast is ondenkbaar ... !

Zo wat berichten uit de pers ... De ABN-Amro heeft een nieuwe manier bedacht om jonge klanten te werven. Uit een intern onderzoek is gebleken dat de nieuwe doelgroep ‘Young Professionals’ - bestaande uit afgestudeerden tot 28 jaar - het liefst bij Vanilia werkkleding koopt. De bank trachtte deze groep op zeer effectieve wijze te bereiken. Door een samenwerking met damesmodemerk Vanilia aan te gaan hoopte de ABN-Amro op deze manier zo veel mogelijk afgestudeerden naar haar negen grootste filialen te trekken om aldaar een Young Professional Pakket af te sluiten. Dit pakket bood de jonge professional veel voordelen en aanbiedingen.
(De ABN AMRO bank ontwikkelde eerder al de ‘virale actie Elevator Pitch’ voor de doelgroep Young Professionals, en stelde het kleding van onder andere modemerk Vanilia met korting beschikbaar voor jonge kaarthouders.)

Deze ‘W E R K K L E D I N G’ staat natuurlijk in een schril contrast met de werkkleding die eerder in de voormalige zeepfabriek, met al z'n chemische processen, werd gedragen. Maar er zijn meer verschillen.

De bouwer van de fabriek, zeepfabrikant Jan Dekker, moest de zaak financieren uit eigen middelen. De huidige gebruiker van het pand is bij de herinrichting royaal ondersteunt met publieke middelen, de provincie Noord-Holland en de gemeente Zaanstad hebben een substantiële bijdrage geleverd. Dat betekent echter niet dat het gebouw nu ook een publieksfunctie heeft. Zoals al eerder opgemerkt hanteert de huidige gebruiker strikte richtlijnen als het gaat over ‘wie’ en vooral ‘hoe’ er over het bedrijf gecommuniceerd wordt.
Gelukkig zijn er, tijdens de restauratie diverse ‘industrieel archeologen’ het gebouw in geweest om een aantal zaken ook voor de buitenstaander vast te leggen.

Het gebouw heeft jarenlang op de nominatie gestaan om te worden gesloopt. Mede door de niet aflatende inspanningen van behoudverenigingen, zoals Zaans Industrieel Erfgoed, heeft de gemeente Zaanstad op aangeven van de Provinciale Monumenten Commissie besloten te streven naar behoud van dit monumentale pand. Nu maakt ‘De Adelaar’ onderdeel uit van alle marketing campagnes van de gemeente Zaanstad.
Creative Cities Amsterdam Area (CCAA), waar Zaanstad bij is aangesloten, koketteert met het gebouw. “Zo theatraal als De Adelaar is geen enkel gebouw langs de Zaan!”, zegt gemeente Zaanstad op haar website. Het heeft enige tijd geduurd, maar geleidelijk aan dringt de boodschap, van o.a. Zaans Industrieel Erfgoed, door in de burelen van de gemeente Zaanstad.

Succes kent vele vaders

Vele bestuurderen wanen zich de vader van het succes van het geslaagde hergebruik project ‘de Adelaar’. Provincie en Gemeente Zaanstad kloppen zich uitgebreid op de borst dat zij dit mogelijk hebben gemaakt. Maar ook in de bouwwereld wordt, in de reclame uitingen, regelmatig gewezen naar hun bijdrage aan dit gecompliceerde object.

Gemeente Zaanstad

Vanwege het ‘nu of nooit karakter’ van het Adelaar-project heeft de gemeenteraad van Zaanstad op 15 januari 2004 besloten om € 317.000 ISV middelen ter beschikking te stellen ten behoeve van dit project. Samen met IBO bijdragen (€ 136.000,-) en bijdragen uit de subsidieregeling herontwikkeling bijzondere gebouwen (€ 275.000,-) werd een bedrag van € 728.000,- opgebouwd. Zaanstad zou dit geld pas betaalbaar stellen indien aan een aantal voorwaarden was voldaan, waaronder een provinciale bijdrage die gelijk moest zijn aan de gemeentelijke bijdrage van € 728.000,-

Op dinsdag 19 oktober 2004 vergaderde het college van B&W van de gemeente Zaanstad echter opnieuw over deze subsidies. Het bleek dat, in overleg met de provincie Noord-Holland een aantal wijzigingen moesten worden aangebracht in de eerder tot stand gekomen constructies met AanZet Bedrijfsfaciliteiten.

Het Noordhollands Dagblad weet op donderdag 28 oktober 2004 echter te melden dat: “Met het verwerven en restaureren van De Adelaar is een bedrag van 6.000.000 euro gemoeid. Dat bedrag wordt door particuliere investeerders, de provincie en gemeente Zaanstad opgebracht. Het rijksmonument wordt eigendom van particuliere investeerders. De investeerders verenigen zich als maatschap onder de naam: Maatschap Adelaar. AanZet en Esquites BV uit Naarden gaan het pand in de toekomst beheren. ”

Parels Rijgen

In de inleiding van de gemeentelijk ‘Uitvoeringsnotitie Cultuurhistorie en Monumenten Parels Rijgen’ uit 2005 is o.a. het volgende te lezen:
“De gemeente staat vol met industriële monumenten en andere cultuurhistorische elementen van grote waarde. Zaanstad heeft een schat in handen, waar ze zorgvuldig mee om moet gaan en waar ze tegelijkertijd meer gebruik van moet maken”.
En even verder;
“Zaanstad is een gemeente vol parels, maar te weinig mensen zien dat en genieten ervan. De cultuurhistorische rijkdom van het Zaanse land verdient het om gekoesterd te worden en op een zinvolle manier gebruikt. Zo blijft het behouden voor toekomstige generaties. Juist in deze tijd waarin mensen weer meer belangstelling krijgen voor de erfenissen uit het verleden is de aanwezigheid van zoveel monumentaal en industrieel erfgoed een enorme kans.”

Vele wisten het al, Zaanstad zelf nu ook: “De gemeente Zaanstad hoort thuis in het selecte rijtje Nederlandse steden met een belangrijke ‘industrial heritage’: Tilburg, Enschedé, Rotterdam. Zaanstad moet in dat rijtje genoemd worden als een van de hoofdsteden van de industriële archeologie in ons land. Gebouwen als de oude zeepziederij De Adelaar of het Verkadecomplex in Zaandam behoren tot de mooiste industriële monumenten die ons land te bieden heeft. ”

Zal ‘de Adelaar’ een kantelpunt zijn ... er is al zoveel gesloopt in de Zaanstreek

De kogel is door de kerk

Op dinsdag 28 december 2004 kon het Noordhollands Dagblad melden dat de renovatie nu echt ging beginnen:
“De kogel is zo goed als door de kerk. Volgens Jan Zijlstra van architectenbureau Zijlstra Schipper is er nog een enkele bureaucratische hobbel te nemen en dan begint het werk aan voormalige zeepziederij De Adelaar in Wormerveer. Het rijksmonument wordt verbouwd.
Uiteraard met behoud van zijn uiterlijk. Alleen in de toren komen een paar nieuwe raampjes. Op het terrein verdwijnt een lelijke romneyloods ten faveure van parkeerruimte en doorzicht naar de Zaan.”

Ook de nieuwe bewoner werd bekend. Op zaterdag 16 juli 2005 schreef het Noordhollands Dagblad:
“Kledingconcern Vanilia vestigt haar hoofdkantoor in de toren van voormalige zeepziederij De Adelaar in Wormerveer. Daarmee is de restauratie van de monumentale toren binnen en komen er vijftig arbeidsplaatsen naar de Zaanstreek.
Bij de gemeente Zaanstad zijn ze blij. Dit past goed in het streven van de gemeente Zaanstad om meer creatieve en hoogwaardige bedrijvigheid en daarmee werkgelegenheid naar de stad te halen, zegt woordvoerster Y. de Groot. Zaanstad heeft daarvoor ook goede papieren omdat hier nog veel ruimte is voor relatief weinig geld. ”

“ Vanilia koopt de voormalige zeepziederij en begint na de zomer met de restauratie en herinrichting. Zodra het pand gereed is verhuist het bedrijf. De snelgroeiende onderneming in de modebranche heeft eigen winkels in het hele land die allemaal gevestigd zijn in monumentale panden. Daarnaast verkoopt Vanilia ook via geselecteerde verkooppunten.”

Op woensdag 20 juli 2005 komt het Noordhollands Dagblad nog even terug op de verbouwing aan het pand: “Met de ingrijpende renovatie is een bedrag gemoeid van 5,5 miljoen euro.
Om De Adelaar met een totale oppervlakte van 4000 vierkante meter op orde te krijgen is een periode van anderhalf jaar uitgetrokken. Alle vloeren gaan eruit, tweehonderd heipalen de grond in, er is betonrot geconstateerd. Het pand is in zeer slechte staat. Er moet gewoon vreselijk veel gesloopt worden, voor we kunnen gaan opbouwen. Ook het buitenterrein gaat helemaal anders worden. Alles moet eruit en van het terrein af. Er komt een mooie tuin met een omheining voor terug. Als alles straks klaar is, ziet het er schitterend uit.”

AanZet Bedrijfsfaciliteiten NV

AanZet Bedrijfsfaciliteiten NV is in 2004 een commercieel samenwerkingsverband van publieke en private partners, gemeente Zaanstad, Bouwfonds, Rabobank Zaanstreek, twee woningbouwcorporaties en een particuliere belegger. Doordat de oorspronkelijke subsidie aanvraag door de provincie op fiscaal/technische gronden werd geweigerd kwam AanZet in de loop van 2004 met een nieuwe opzet. Deze nieuwe subsidie aanvraag werd door Mw. Linette Pielkenrood, directeur AanZet Bedrijfsfaciliteiten NV, als volgt wereldkundig gemaakt: De Adelaar gered.

Een uitgebreid document, waarin AanZet de financiering van het project ‘de Adelaar’ heeft uitgewerkt, is beschikbaar op het internet. VOORSTEL FINANCIËLE BETROKKENHEID PROVINCIE NOORD-HOLLAND geeft naast de cijfers een duidelijk inzicht in de werkwijze van AanZet, de tot nu toe gevolgde procedure en een toelichting op het hiernaast gepresenteerde voorgestelde organisatie model.
“ De Adelaar zal ondergebracht worden in een maatschap waarbij de verwerving van De Adelaar zal geschieden door een beperkt aantal natuurlijke personen voor gezamenlijke rekening. De participanten (deelgenoten) in de maatschap zullen voor gezamenlijke rekening en risico (het onverdeeld eigendom) van de voormalige Zeepziederij De Adelaar te Wormerveer verwerven en exploiteren. De maatschap wordt aangegaan voor minimaal een periode van 10 jaar (schatting), behoudens verlenging door gezamenlijk besluit van de deelgenoten.
Het financiële beheer zal geschieden door Equites BV. Het technische beheer zal verzorgd worden door AanZet Bedrijfsfaciliteiten NV. ”

Naast het herontwikkelen van ‘kansarm’ en beeldbepalend bedrijfsonroerend goed, verhuurt AanZet ook bedrijfsruimte voor derden. Een analyse van de verhuurmogelijkheden past dan ook goed in het genoemde document: “Wanneer de mogelijkheden tot hergebruik van De Adelaar worden bekeken kunnen een aantal kwaliteiten worden geconstateerd. Het pand heeft een bijzondere uitstraling die zo herkenbaar is dat deze aan elke nieuwe functie een meerwaarde kan geven. Een organisatie die is gevestigd in de Adelaar onderscheidt zich van andere organisaties.
Meer dan in andere gevallen zal de huurprijs per m2 sterk afhankelijk zijn van de ligging van het gehuurde in het gebouw. Het moge evident zijn dat de ligging van het gehuurde aan de Zaanzijde een meerwaarde geeft. Helaas moet ook geconstateerd worden dat een deel van de kantoorruimtes met uitzicht op het industrieterrein een drukkend effect heeft op de huurprijs per m2.
In de rendementsprognoses wordt dan ook uitgegaan van een verhuurbare oppervlakte van circa 3.500 m2 tegen een gemiddelde huurprijs van € 103 per m2 (prijspeil 30 juni 2004). Uit diverse onderzoeken is naar voren gekomen dat de gemiddelde huurprijs per m2 voor nieuwbouw in de Zaanstreek ligt op € 130 per m2. Bovendien ligt het huurniveau voor gerestaureerde kantoorpanden in de Zaanstreek aanzienlijk hoger (€ 125 - € 170 per m2). Een gemiddelde huurprijs van €  103 per m2 lijkt dan ook een realistisch en haalbaar huurniveau. ”

Provincie Noord-Holland

Op 18 juni 2008 staat de Adelaar nog in de steigers.

Ernst van der Kleij doet, in zijn funktie als beleidsmedewerker monumenten en archeologie provincie Noord-Holland, in zijn artikel Vijf voor twaalf voor De Adelaar een aantal opmerkelijke suggesties.

Indien meer dan de gebruikelijke monumentenbijdrage van de overheid zou worden verlangd dan zou daar een functie tegenover moeten staan die aan de burger ten goede komt.
Het feit dat het pand deel uitmaakt van een bedrijfsterrein is voor de mogelijkheden tot herbestemming minder gunstig.

Achteraf kan je je natuurlijk altijd afvragen: wat is een ‘meer dan de gebruikelijke monumentenbijdrage’?. Bovendien kon van der Kleij toen nog niet weten dat er bedrijven zouden zijn die hun ‘uitstraling’ wilden verbinden aan ‘de beleving’ van een oud industrieel gebouw.
Dit artikel werd geplaatst in ‘Met Stoom Nr. 31’ van september 1998.

De provincie Noord-Holland is verassend duidelijk over procedure m.b.t. het behoud van ‘de Adelaar’ en de financiële bijdrage vanuit de provincie om die redding ook daadwerkelijk mogelijk te maken. Er is bijzonder veel informatie op het internet beschikbaar, waaronder o.a. de projectnota - bijlage bij de voordracht UNA-project De Adelaar. Hieronder volgen een aantal opmerkingen uit die nota.

Zonder de daadkracht van Noord-Holland, die neerkwam op voorbescherming van potentiële rijksmonumenten, zou het industrieel erfgoed langs de Zaan niet zo compleet zijn behouden.
Met het van kracht worden van de Monumentenwet 1988 werd ten behoeve van de bescherming van de jongere bouwkunst een inhaalslag gemaakt met het Monumenten Inventarisatie Project (MIP) en het daarop volgende Monumenten Selectie Project (MSP), een rijksproject dat werd uitgevoerd door de 12 provincies en de 4 grote steden. Rond 1998 werden de historische Zaanwanden van de provinciale monumentenlijst in het kader van het MSP overgeheveld naar de rijkslijst.

Vanwege besprekingen over restauratie en herbestemming tussen provincie, eigenaar en gemeente werd ten tijde van het MSP in overleg met het rijk besloten De Adelaar voorlopig op de provinciale monumentenlijst te laten staan. De rijksmiddelen waren toen lang niet toereikend en de provincie wilde de besprekingen niet frustreren. GS waren in 1999 bereid aan PS voor stellen het aanzienlijke bedrag van fl. 1.5 mln. aan de restauratie bij te dragen.
Toen besprekingen vanwege de onverenigbaarheid met het bedrijfsbelang van de eigenaar en gebrek aan mogelijkheden tot verdere financiering uiteindelijk niet tot resultaat leidden besloot de provincie om haar inspanningen te staken en de Adelaar alsnog voor rijksbescherming voor te dragen. Deze voordracht zou anders zijn gebeurd na de restauratie.
Rijksbescherming is in maart 2004 van kracht geworden.

Bijzonder verhelderend is het hoofdstuk over de investering door de provincie in cascorestauratie en bijbehorende vaste infrastructuur ten behoeve van behoud en herbestemming van de Adelaar. De UNA-bijdrage van de provincie Noord-Holland ad € 728.000,- zal uitsluitend worden aangewend ten bate van de cascorestauratie en bij het casco behorende vaste infrastructuur.

	Restauratiekosten in relatie tot de gehele investering				Bijdrage provincie onmisbaar in financieringsstructuur
	Verwervingskosten	€	800.000,-		Financiering NRF	€	3.000.000,-
	Restauratiekosten	€	4.525.000,-		Subsidie gemeente Zaanstad	€	728.000,-
	Adviseurkosten	€	480.000,-		Subsidie provincie Noord-Holland	€	728.000,-
	Oprichtingskosten	€	155.000,-		Eigen vermogen (maatschap)	€	2.114.000,-
	Overige kosten	€	610.000,-
			+ _________				+ _________
	Totaal	€	6.570.000,-		Totaal	€	6.570.000,-
					NRF = Stichting Nationaal Restauratiefonds

In het genoemde document wordt een gedetailleerd overzicht gegeven van ambtelijk proces dat nodig was om de provincie in staat te stellen een substantiële investering in het project te kunnen doen: “Omdat rijksbescherming niet samengaat met de status van provinciaal monument (provinciale monumentenverordening 1996) is De Adelaar uitgeschreven uit het register van provinciale monumenten. Daarmee is subsidiering uit het provinciaal monumentenfonds niet meer mogelijk. FINH/UNA investeringsbijdragen voor (grotere) rijksmonumenten zijn echter niet ongebruikelijk (zie Rijkswerf Den Helder). Voor De Adelaar geldt de speciale omstandigheid van sterke provinciale betrokkenheid uit het nabije verleden.”

In juni 2004 werd de door E. van der Kleij opgestelde nota UNA-project De Adelaar, met daarin het voorstel “In de begroting een krediet te ramen van maximaal € 728.000,- voor de nog op te richten rechtspersoon ten behoeve van de restauratie en herbestemming van de voormalige zeepziederij De Adelaar te Wormerveer” naar de commissie ‘Sociale infrastructuur’ van Provinciale Staten gestuurd.

De provincie Noord Holland was bereid de subsidie te verstrekken onder een aantal voorwaarden. Omdat AanZet daar niet aan kon voldoen, besloot de gemeente Zaanstad de subsidieaanvraag over te nemen. Daarmee zorgde de gemeente ervoor dat de plannen die er waren om de fabriek te restaureren, konden doorgaan. Uit GS-besluitenlijst d.d 26-10-2004 blijkt o.a. het volgende:

Herzien PS-besluit Adelaar:

1. een overeenkomst tussen de gemeente Zaanstad en de maatschap zal de voorwaarden incorporeren die oorspronkelijk zouden worden opgenomen in een overeenkomst tussen de provincie en de maatschap
2. in plaats van een budgetsubsidie zal aan de gemeente Zaanstad een tekortsubsidie worden verstrekt

De provincie Noord-Holland draagt in het document ‘Beleidskader Landschap en Cultuurhistorie Noord-Holland’ van september 2006 een uitdagende boodschap uit:
“ In grote delen van Noord-Holland kan het landschap niet los worden gezien van de industriële geschiedenis. Wie het landschap van Noord-Holland of het leven van de Noord-Hollander wil kunnen begrijpen, moet weet hebben van de handels- en industriële geschiedenis. Vanuit de leesbaarheid van het landschap is het van belang dat het industriële erfgoed haar bijdrage aan de geschiedenis kan blijven vertellen.
Daarom wordt ingezet op behoud van het industrieel erfgoed. Veel van deze gebouwen/complexen hebben hun oorspronkelijke functie verloren. Het ontwikkelen van nieuwe functies, passend binnen de hoofdstructuur van deze complexen, kan invulling geven aan het leidend credo ‘behoud door ontwikkeling’. ”

“ De voormalige fabrieken, silo’s, loodsen en handelsgebouwen aan de Zaan vormen de ruggengraat van de Zaanstreek, bepalen mede de identiteit van dit gebied. Eeuwen later zitten de handel en industrie nog altijd in het denken van de Zaankanter. Zij vormen de personificatie, de belichaming, van een deel van de orale geschiedenis van de streek. Daarmee zijn dit soort complexen niet alleen van ruimtelijke en cultuurhistorische betekenis, maar evenzeer van een sociale betekenis. Zij staan niet alleen voor de wording van een landschap, maar even zo zeer voor de wording van een samenleving. Zij maken deel uit van de genen van de samenleving. ”

Dit onderdeel van de nota wordt geïllustreerd met een foto van de Adelaar. Dat geeft hoop voor de toekomst, er zijn nog veel industriële gebouwen die wachten op redding.

De architect

In een eerder gepubliceerd interview op deze website zegt de architect (en directeur van Architectenbureau Zijlstra Schipper) Jan Zijlstra:
“ Renovatie omvat meer dan het herstellen van de uiterlijke verschijningsvorm. Kenmerkend voor bijvoorbeeld de voormalige zeepziederij De Adelaar van de firma Dekker zijn natuurlijk de markante watertoren en de statige adelaar op het dak van de uitkragende opbouw. Het hoogwaterreservoir van de sprinklerinstallatie is helaas niet meer aanwezig. Je moet, aldus Jan Zijlstra, ook kijken naar hetgeen nog in het gebouw aanwezig is: fabrieksspecifieke elementen die herinneren aan de functie die het gebouw vroeger had. Dat betekent dat je bij herbestemming voor de keuze staat wat je wel en wat je niet wilt bewaren. Sommige dingen sneuvelen: ze blijken eenvoudigweg niet inpasbaar, staan de herbestemming in de weg. Ook het opnieuw ingerichte gebouw moet kunnen functioneren! Toch was hij, wanneer het stalen hoogwaterreservoir er nog in had gezeten, de discussie met de opdrachtgevers aangegaan en had hij zich sterk gemaakt voor het behoud ervan. ”

Zijlstra heeft de complete renovatie van het complex mogen voorbereiden. Bijna alle plannen m.b.t. het hersteld van de constructie zijn uitgevoerd. De nieuwe eigenaar Vanilia heeft echter besloten om de afwerking van het gebouw te moeten overlaten aan de ‘huis-architect’ van het bedrijf, H. Rikken uit Purmerend.

	Het ontwerp door Jan Zijlstra voor het verhogen van de dakconstructie zoals dat later alsnog zou worden uitgevoerd.

De aannemer, Timmerbedrijf Plugge uit Wormerveer, kan zich volgens een artikel op het internet, helemaal vinden in het ontwerp van de nieuwe architect:
“Overigens is de binnenafwerking van kantoor- en overige ruimten minimaal. De betonvloeren en -plafonds blijven grijs, ook de opgeknapte kolommen houden hun ruige uiterlijk. Alleen de scheidingswanden en voorzetwand worden afgewerkt met een dunne laag stucwerk. Die dient als thermische schil en loopt rondom alle gevels. Hierdoor voldoet het gebouw aan de wettelijke eisen om als kantoorruimte te kunnen fungeren.
De Adelaar laat dan ook precies zien waar Vanilia voor staat. Het pand is net als de kleding van Vanilia van een Nederlandse puurheid, modern en duurzaam en gemaakt met respect voor materialen, vormen en historie. ”

Vanilia had al eerder samengewerkt met architect Rikken. In 2008 werd een ontwerp van Rikken genomineerd voor de ‘puiprijs 2008’ van Den Bosch:

“ De pui van De Roode Winkel in de Kerkstraat, van architect H. Rikken uit Purmerend, is fraai en eigentijds. Door materiaalgebruik past het goed in de historische omgeving, aldus het juryrapport. De Roode Winkel behoort met de aanpalende nummers 34 en 36 tot het concern van Michel Hulsebosch uit Wormerveer die de keten Vanilia opzette. ”

Een persbericht: “In een prachtig monumentaal pand aan de Kerkstraat 34 in ’s Hertogenbosch heeft Vanilia alweer haar vijftiende Shop geopend. Na een grondige verbouwing, waarin de authentieke stijl van het pand behouden is, bestaat het interieur uit een spannende mix van klassieke architectuur en moderne elementen. Het eerste gedeelte van de shop heeft een klassieke uitstraling gekregen door middel van een ornamenten plafond, een marmeren vloer gecombineerd met hout en een antieke trap. In het tweede gedeelte van de shop is een gewelfd eiken houten plafond aangebracht wat de shop een spectaculaire uitstraling geeft. Daarnaast is de eyecatcher van dit nieuwe pand de bijzondere neogotische pui. Deze bestaat uit gedetailleerd houtsnijwerk gemaakt door de meubelmakerij die zich hier in 1850 vestigde. Tevens staan er aan beide zijden opvallende stenen beelden uit diezelfde periode die symbolisch staan voor ‘handel’ en ‘nijverheid’. Ook nu nog erg toepasselijk. ”

Klein timmerbedrijf restaureert vervallen zeepfabriek

Artikel Bouwplaats van februari 2008 op het internet: Een vervallen zeepfabriek restaureren tot hoofdkantoor van een kledingfabrikant. Een gebouw vol met beton- en gevelrot. Waarschijnlijk zijn er maar weinig kleine aannemers die zich daaraan durven wagen. Timmerbedrijf Plugge uit Wormerveer zag het anders en greep de kans met beide handen aan. “Riskant? Alles staat of valt met de juiste partijen op het werk.”

Toch scheelde het niet veel of de voormalige zeepfabriek had het loodje moeten leggen. Want dat het pand al meer dan 27 jaar leegstond, was te zien. De tand des tijds had onmiskenbaar zijn sporen achtergelaten. Overal was er sprake van lekkage, volop blootliggend betonijzer en gevels die vol met scheuren zaten. Er bovenop een totaal verrot dak. Zelfs een leek kon vaststellen dat De Adelaar, majestueus gelegen aan de oevers van de Zaan, op zijn laatste benen liep. Volgens Plugge had ingrijpen ook niet veel langer moeten duren. “Nog tien jaar verder en het was te laat geweest. Dan was de enige mogelijkheid waarschijnlijk nog slopen en opnieuw beginnen. Eeuwig zonde natuurlijk van zo’n schitterend gebouw.”

Voor de opdrachtgever bleek één principe heilig: “het pand is oud en moet ook oud blijven.” In constructief opzicht betekende dit achtereenvolgens: inpandig heiwerk, betonherstel, veel nieuw staal en vooral heel veel gevelherstel.

Artikel: Bouwplaats van februari 2008: Het cascoherstel vormde een verhaal apart. De Adelaar, een gebouw uit 1908, is één van de eerste gebouwen in Nederland met een dragend betonskelet met een eindoplegging op een klassieke bakstenen buitengevel. Een imposant raamwerk van kolommen en vloeren vult het gebouw van de begane grond tot aan het dak. En die kolommen stonden er veelal slecht bij. Plugge schakelde betonreparateur Van ’t Geloof uit Velsen in om de wapening rond de kolommen vrij te hakken en de kolommen vervolgens met speciale spuitbeton te herstellen en te versterken.

Artikel: Bouwplaats van februari 2008: Bijzonder aan de binnenkant zijn vooral de gelaste stalen Y-stukken onder het vernieuwde dak. Plugge niet zonder trots: “Door de nieuwe beganegrondvloer kwamen we op de bovenste verdieping hoogte tekort. Daarom zaagden we de bovenste kolommen op een bepaalde hoogte af, om ze vervolgens weer op te lengen met speciaal gelaste stalen Y-stukken”. Hij voegt eraan toe dat het idee is overgenomen van het Centraal Station in Amsterdam.

Funderingsherstel van de bedrijfshal ‘De Adelaar’ te Wormerveer

Website v.o.f. P. de Boorder & Zoon uit Alkmaar: In opdracht van de hoofdaannemer Jan IJskes Funderingstechnieken ‘De Coogh’ uit Zaandam heeft v.o.f. P. de Boorder & Zoon de betonwapening voor het project Funderingsherstel van de bedrijfshal De Adelaar gerealiseerd.

Het project bestaat uit het in fase herstellen en aanvullen van de bestaande fundering van het gebouw. Bijzonderheden in dit project zijn:

• In het werk aanpassen van de wapening
• Wapening aansluiten op de bestaande fundering
• De wapening uitvoeren in meerdere lagen, een bijzonder stuk vlechtwerk

De werkzaamheden voor v.o.f. P. de Boorder & Zoon zijn gestart in week 34, 2007 met het onderdeel onderwapening van de vloer en verzwaarde platen rond de bestaande kolommen en hebben geduurd tot en met week 39, 2007.

Die vogel was compleet vergaan

In ‘GRIJS 01 - 2008’, Nieuwsbrief voor betonreparatie & constructieve oplossingen in de bouw, uitgegeven door BASF Nederland NV, staat een interview met de restaurateur van de betonnen vogel op het dak:

“ Op het dak van de oude zeepziederij De Adelaar in Wormerveer staat - hoe verrassend - een adelaar. Het gevaarte is van beton, weegt zo’n tien ton, heeft een spanwijdte van acht meter en staat er al een eeuw. De adelaar was niet alleen een beeldmerk van de zeepfabriek, ook voor de schippers die over de Zaan voeren was het een markant baken.
Als rijksmonument geniet het beeld tegenwoordig wereldwijde bekendheid. ”

“ Voor Johan van der Meer (Van der Meer Dienstengroep te Purmerend), kunstenaar én specialist in gevelrenovatie en -reiniging, was het een eer en een uitdaging de adelaar eens goed onder handen te nemen. ‘Die vogel was compleet vergaan,’ zegt hij. Ik heb hem eerst gestraald, gespoeld en de slechte gedeelten heb ik weggehakt. De monumentendienst keek natuurlijk met argusogen mee. Dat sculptuurwerk was een hele klus, want elk veertje moest er natuurlijk wel weer worden aangezet. ”

	Het betonnen beeld van de adelaar op het dak. Willem Alexander Dekker, één van de firmanten van de fabriek tijdens de bouw was gezegend met artistieke gaven. volgens zijn dochter heeft hij het beeld gemaakt in een loods aan de Zaanweg.

Architectenbureau J. van Stigt, gespecialiseerd in restauratie, renovatie en hergebruik (revitalisering) van bestaande gebouwen, heeft op haar website een intrigerend artikel geplaatst: ‘Gebouwen onnodig gesloopt door incompetente (lokale) overheden’. Dit artikel begint als volgt:
“ In Amsterdam worden graansilo's bekeken op gebruik als woningen en ateliers. Een watertoren in Rotterdam kreeg een nieuwe bestemming als kantoor en een oud ziekenhuis en een kerk in Utrecht zijn omgetoverd tot zeer luxe appartementen. Het grootste deel van het bruto nationaal bezit is geïnvesteerd in gebouwen. De afgelopen tien jaar is er voor 80 miljard aan nieuwbouw gepleegd. Tweederde van de stichtingskosten gaat op aan de drager en de gevel. Zelfs na 150 jaar is de drager van een gebouw over het algemeen nog in prima staat, de gevel gaat wel vijftig jaar mee. Dat betekent in veel gevallen dat het hergebruik van de drager en de gevel, vermeerderd met de renovatie- en aanpassingskosten, een stuk goedkoper uitvalt dan vervangende nieuwbouw met sloopkosten. Dan hebben we het nog niet gehad over de sfeer en karakter in en om de gebouwen. Hergebruik is bovendien arbeidsintensiever dan nieuwbouw dat vooral kapitaalintensief is, hetgeen de werkgelegenheid ten goede komt. Desondanks wordt er te weinig gebruik gemaakt van bestaande gebouwen en worden jaarlijks vele honderden miljoenen guldens verspild omdat de overheid niet competent is op het gebied van hergebruik. ”

Ik weet niet of er inmiddels, op basis van een nacalculatie, als iets bekend is over de kosten van dit project in vergelijking met slopen en nieuwbouw. Als dat zo is hoor ik dat nog graag.

	“Het feit dat het pand deel uitmaakt van een bedrijfsterrein is voor de mogelijkheden tot herbestemming minder gunstig”. Ernst van der Kleij, in zijn funktie als beleidsmedewerker monumenten en archeologie provincie Noord-Holland, in zijn artikel ‘Vijf voor twaalf voor De Adelaar’ in ‘Met Stoom Nr. 31’ van september 1998. Inmiddels is er een hoofdkantoor van een exclusieve dames modezaak gevestigd in de oude zeepziederij. De Adelaar in zijn industriele omgeving op zondag 14 juni 2009.

Zeepziederij De Adelaar is een gedicht van Sjoerd Kuyper.