Bruynzeel fabrieken toe aan een nieuwe uitdagingIs en passant het laatste werk van Jan Wils in de Zaanstreek gesloopt?In de productiehallen waar vele jaren lang de Bruynzeel consumentenproducten werden vervaardigd worden nu een aantal groot-winkelbedrijven gevestigd. In de ronkende teksten van bijvoorbeeld de gemeente Zaanstad heet het dan: Een toplocatie voor Perifere Detailhandel! Maar heeft de gemeente Zaanstad daarbij (bewust) meegewerkt aan het slopen van het laatste werk van architect Jan Wils in de Zaanstreek? In het standaardwerk 'Van wind naar stoom' beschrijft Jaap Schipper, o.a. in hoofdstuk 9 'Het tijdperk van het beton 1905 – 1940' op blz. 254 de constructie van hal 7: “Het dak van de hal 7 verkreeg de vorm van de eerder door Jan Wils ontworpen hallen 1 t/m 4, namelijk een geknikt zadeldak met stalen spanten”. Eerder beschreef Ger Jan Onrust in Met Stoom - Nummer 16 - april 1994 de activiteiten en invloeden van Jan Wils bij de bouw en de uitbreidingen van Bruynzeel in Zaandam. Waar Jaap Schipper redelijk zeker is over de bijdrage van architectenbureau Eilman twijfelt Ger Jan Onrust: “Ook het Gemeentearchief Zaanstad bezit, in de collectie van de afdeling bouw- en woningtoezicht van Zaandam, een grote verzameling tekeningen. Geen van deze tekeningen is als van Wils' bureau herkenbaar. De tekeningen zijn gesigneerd door werknemers van het Zaandamse architecten/aannemersbureau van de gebroeders J. en D. Eilmann, die kennelijk alle bouwwerkzaamheden voor Bruynzeel hebben uitgevoerd. Het zijn dezelfde exterieurtekeningen als in de Wils-collectie van het NAI”. Ger Jan Onrust heeft nog een zeer opmerkelijke conclusie: “Hebben de architecten in dienst van Eilmann zich op hun beurt weer laten leiden door de ontwerpen van Wils voor Bruynzeel? In de weinige Wils-monografieën wordt niets gezegd over zijn bemoeienissen met de Bruynzeel fabrieken. Toch is vooral de deurenfabriek een fraai voorbeeld van door Frank Lloyd Wright geïnspireerd werk in de Zaanstreek”. Al eerder toonde Onrust aan dat de werken van Wils geïnspireerd zijn door het werk van Frank Lloyd Wright. Er ligt hier dus nog mooie taak voor 'Monumenten & Archeologie' van gemeente Zaanstad. Hal 7 is in ieder geval gesloopt zonder dat we precies weten aan die werk moest worden toegeschreven. De gemeentelijke monumentencommissie, een onafhankelijk adviesorgaan dat gevraagd en ongevraagd het gemeentebestuur kan adviseren, heeft diverse objecten op het Bruynzeel complex voorgedragen als gemeentelijk monument. Het is in de zomer van 2010 echter onduidelijk wat het college van B&W met deze adviezen heeft gedaan en welke panden er uiteindelijk die bescherming ook daadwerkelijk gekregen hebben. | |||||||||
De linker foto staat op de promotie pagina van Zuiderhout op de website van de gemeente Zaanstad. De foto toont de vestiging van Loods 5 aan de P. Ghijsenlaan. Duidelijk is te zien dat hal 7, met de afwijkende vorm, nog aanwezig is. Uit de rechter foto van augustus 2010 blijkt dat hal 7 is gesloopt. | |||||||||
Op de foto van Google Maps uit 2008 is de afwijkende hal duidelijk zichtbaar. Uit de rechter foto blijkt duidelijk dat de constructie van de nieuwe hal 7 zeer sterk afwijkt van de naastliggende bedrijfshallen. Geen betonnen paddenstoelvloeren, maar eenvoudige stalen pilaren. | |||||||||
Advies monumentencommissie
Uit het verslag van de openbare vergadering monumentencommissie d.d. donderdag 29 januari 2009 blijkt o.a. dat de commissie de panden, P. Ghijsenlaan 12 t/m 16 Zaandam wil aanwijzen als gemeentelijk monument:
De Polonceauspanten in de hallen 31 t/m 51 zijn uniek en ook de inpandige havens en lengte van hallen zijn bijzonder. De hoofdvorm en de polonceauspanten zijn behoudenswaardig.
Advies:De Monumentencommissie beoordeeld de aanwijzing tot gemeentelijk monument op basis van de volgende criteria:
Dhr. Ootjers (voorzitter/wethouder monumenten) zal de aanwijzing van de panden toelichten als het in het College wordt behandeld.
In dezelfde vergadering blijkt verder dat er meer problemen zijn met de aanwijzing van de monumenten: “Dhr. Koudijs brengt de potentiële lijst gemeentelijke monumenten ter sprake en vraagt hoe we daarmee om gaan. Hij verwijst naar de aanwijzing van de Bruynzeelpanden. Maar er is ook nog een achterstandslijst. Mevr. Van den Berg en mevr. Balledux hebben het erover gehad. Ze zijn bezig met de beeldbepalende pandenlijst, maar ze moeten soms adhoc te werk gaan vanwege sloopdreiging. Met dhr. Timmer en dhr. Kleij hadden ze eerder afgesproken om gezien het ontbreken van menskracht en tijd alleen aanwijzingen doen als er sloopdreiging is. Eigenlijk is er gewoon geen tijd en geld voor een grootschalige aanwijzingsronde van gemeentelijke monumenten”. In de vergadering van donderdag 26 maart 2009 besprak de monumentencommissie de plannen van de eigenaar van de Bruynzeel hallen. In Planbeoordeling Bruynzeelhallen kunt u de discussie in de commissie nalezen. Deze planbeoordeling gaat over de hallen achter de reeds eerder ontwikkelde hallen waarin zich o.a. Loods 5 bevindt. De commissie vond de hoofdopzet van het plan aanvaardbaar en was positief over de hoofdlijnen van het plan. Verder was de commissie het erover eens dat hal 31 (Schaverij) moest blijven staan. Uit verslag van de openbare vergadering monumentencommissie d.d. donderdag 23 april 2009 blijkt dan vervolgens dat het college van B&W een positief besluit hebben genomen: Aanwijzen monumentenBruynzeelhallen, Pieter Ghijsenlaan, Zaandam - gemeentelijk monument.
Het College heeft besloten om de Bruynzeelhallen aan te wijzen tot gemeentelijk monument met uitzondering van een gedeelte van hal 31. Het betreft het gedeelte van de hal in bezit van Borghese, waarvoor een bouwaanvraag fase 1 al was ingediend.
Op donderdag 27 augustus 2009 vergaderde de monumentcommissie opnieuw over de ontwikkelingen op het Bruynzeelcomplex. Er werd een toelichting gegeven op de plannen van de ontwikkelaar. De commissie liet zich niet overtuigen en wilde dat de noodzaak van een doorbraak van de hoofdstructuur zou worden aangetoond. Verder zag de monumentencommissie graag een onderzoek zien naar de historische structuur van het gebied. Tijdens de openbare vergadering monumentencommissie Zaanstad op donderdag 19 november 2009 liet mevr. M. Verhoek (beleidsadviseur monumenten) weten dat er een stedenbouwkundig plan was voor een deel van het gebied waar de Bruynzeelhallen gesitueerd zijn. De gemeente was intern bezig met een haalbaarheidsonderzoek. Toch geen zekerheid
Zo op het oog lijken de objecten beschermd. Maar dan verdwijnen er toch beeldbepalende panden in het Bruynzeelcomplex. Eerst bleek in de zomer van 2010 de Schaverij ingekort. En ook hal 7 blijkt te zijn vervangen door een geheel nieuwe constructie.
De situatie in 2010
Eerst werden de panden direct aan de P. Ghijsenlaan opgeknapt en weer in gebruik genomen. In de loop van 2008 werden er diverse plannen gepresenteerd voor de overige gebouwen op het Bruynzeel complex. | |||||||||
Loods 5 heeft in 2010 zelfs een uitgebreide galerie met een grote collectie van honderden kunstwerken van veel verschillende kunstenaars en fotografen. |
In de hallen 6, 7, 8 en 9 is het grootwinkelbedrijf Loods 5 gevestigd. De kleinere portemonnee kan bij de buren terecht. In hal 10 is de ‘Kringloopwinkel Het Goed Zaanstad’ gevestigd. | ||||||||
De beton constructie met de paddenstoelvloeren op de begane grond van gebouw 20 |
Artist impression van een herinrichting van de begane grond van een der bedrijfshallen. Duidelijk zijn hier ook de paddenstoel vloeren in het zicht gelaten.
| ||||||||
Bedrijventerrein Zuiderhout kan zich ontwikkelen tot een hoogwaardig gemengd gebied, dat een belangrijke bijdrage levert aan de economische vitaliteit en diversiteit van de Kanaalzone. Herstructurering van Zuiderhout schept ruimte voor nieuwe economische kwaliteiten, waaronder de zogeheten Perifere Detailhandel. Ten noorden van het toekomstige traject van de Zuidelijke Randweg streeft Zaanstad naar een gevarieerd aanbod van Perifere Detailhandels Vestigingen (PDV). Typische PDV-branches die goed passen in Zuiderhout zijn 'doe-het-zelf'-winkels, woninginrichting, keukens/sanitair en tuininrichting. Deze winkels profiteren van de sterk verbeterde toegankelijkheid van het gebied (onder andere door de Zuidelijke Randweg). Ook voor detaillisten op het gebied van auto's, boten, caravans en daaraan verwante ondersteunende voorzieningen en detailhandel, biedt Zuiderhout-Noord goede locaties. De zichtlocatie langs de Zuidelijke Randweg lijkt uiterst aantrekkelijk voor autodealers. Daarnaast biedt Zuiderhout-Noord kansen voor de sector leisure: sportbeoefening, entertainment en recreatie. Bij voorkeur grootschalige, solitair functionerende voorzieningen, met ondersteunende horeca en mogelijk een hotel. Zaanstad staat open voor het totstandkomen van een Nautisch Kwartier in Zuiderhout-Noord, met name gericht op de kleinschaliger particuliere markt (reparatie van boten, onderhoud, detailhandel in watersportartikelen). Hier zou ook plaats kunnen zijn voor wat bedrijfswoningen. Bij het toestaan van nieuwe functies voor Zuiderhout houdt de gemeente rekening met de geringe afstand tot Inverdan, het nieuwe stadshart en kantorencentrum. In het zuidoostelijke deel van het terrein wordt aangesloten bij de ontwikkelingen op het Hembrugterrein. Zuidwestelijk op het bedrijventerrein (ten zuiden van de Simon Spiersweg) blijven zwaardere bedrijven gevestigd. Op het grootste deel van Zuiderhout wordt tot een maximum van 30-50% kantoorruimte (ten opzichte van de bedrijfsruimte) toegestaan. In het zuidoostelijke gedeelte van het bedrijventerrein wordt echter, vanwege de mogelijke ontwikkeling van het Hembrugterrein, het percentage verhoogd tot 50-70%. Bron: Kanaalzone - Werken aan werk - Gemeente Zaanstad |
Een impressie van de inrichting van Loods 5 op de eerste verdieping in een van de oudere bedrijfshallen.
Wat is Loods 5?
| ||||||||
Gebouw 16 in de zomer van 2008. |
Artist impression van het front van de bedrijfshallen.
| ||||||||
Korte historie van BruynzeelBron: 50 jaar Bruynzeel 1897 - 1947 | |||||||||
Op de 2de augustus van het jaar 1897 werd te Rotterdam door de firma C. Bruynzeel & Zonen in bedrijf gesteld de Stoomtimmerfabriek ‘De Arend’. Hoofd van dit nieuwe bedrijf, waar deuren, kozijnen, ramen, betimmeringen en parketvloeren zouden worden vervaardigd, was C. Bruynzeel Junior (thans Senior, note: in 1947).
Het mag en moet op deze plaats worden gezegd, dat de heer Bruynzeel een man was die zijn tijd vooruit was die, toen de meeste anderen zich nog tegen het gebruik van machines verzetten, het technische en sociale nut inzag van het toepassen ener moderne arbeidswijze, die het mogelijk maakte om met behulp van machines, beter, sneller en voordeliger te produceren. De tijd heeft de juistheid dezer zienswijze volkomen bevestigd.
Bruynzeel in 1920 ook naar Zaandam
Het gezegde, dat God de wereld schiep, maar dat de Hollanders hun land op zee en moeras veroverden, wordt door de vestiging der Bruynzeel fabrieken daar op dat kale, drassige stuk grasland bij het Noordzeekanaal wel op treffende wijze bevestigd. Want het is een waarheid als een koe, dat dit stuk land, waar thans aan goed gebaande wegen een stad van moderne fabrieksgebouwen en kantoorgebouwen, van magazijnen, droogkamers en garages verrijst, een goede kwarteeuw geleden (note: in 1947) alleen maar geschikt was om een stuk of wat koeien te voeden en natte poten te bezorgen.
|
Het graven van de haven tussen houtloodsen 2 en 3 in april - sept 1923 tijdens de bouw van de deurenfabriek bij Bruynzeel Zaandam.
De nog beperkte omvang van het Bruynzeel complex in 1928. De grote balkenhaven in het midden van de foto ligt nog vol met waterende balken. Later zal deze balkenhaven worden gedempt en zal het terrein worden volgebouwd met nieuwe bedrijfshallen.
| ||||||||
Moderne bedrijfsgebouwen voor BruynzeelBron: ‘Van wind naar stoom’ door J. Schipper e.a. | |||||||||
In 1930 werd in de deurenfabriek door ruimtegebrek een algehele wijziging van de bedrijfsvoering doorgevoerd, waarbij de begane grond van alle bedrijfshallen voor de productie werd bestemd, terwijl op de verdiepingen de aanzienlijke voorraden deuren waren opgetast. Dit waren stapels van tachtig deuren hoog, van alle veertien standaardmodellen elk in negen afmetingen, op pallets opgesteld, welke door elektrische heftrucks werden aan en afgevoerd. Door de directie waren zware eisen gesteld aan de nieuw te bouwen hallen, zoals grote brandveiligheid, hoge vloerbelastingen, onbelemmerde tastruimte en zo weinig mogelijk kolommen in de ruimten. Met het materiaal gewapend beton kon hieraan het beste worden voldaan. Hal 6 is de eerste hal van Bruynzeel waarbij paddestoelvloeren werden toegepast, ondersteund door ronde kolommen. Architectenbureau J. en D. Eilmann uit Zaandam ontwierp hal 6 in 1931; architect Jan Wils was inmiddels niet meer bij de uitbreiding van het bedrijf betrokken. De ronde kolommen waren, ter voorkoming van beschadiging, in stalen buizen gestort. Het dak van de naastgelegen hal 7 kreeg de vorm van de eerder door Jan Wils ontworpen hallen 1 t/m 4, namelijk een geknikt zadeldak met stalen spanten. In hal 8 (1939) werden eveneens ronde kolommen toegepast. Vanaf hal 9 (1942) werd een ander constructieschema toegepast. Architect D. van der Lingen van bureau Eilmann paste hier vierkante kolommen toe. Na de Tweede Wereldoorlog volgden nog verdere uitbreidingen. Bij hal 10 (1951) werden de vierkante kolommen vervangen door met beton gevulde stalen buizen. Uit de jaren vijftig en zestig dateren de vijf gekoppelde hallen 12 t/m 16. Dit enorme complex met een oppervlak van circa 30.000 m², was geconstrueerd met paddestoelvloeren voor de verdiepingsvloer en een lichte staalconstructie voor het platte dak. |
De eerdere bedrijfshallen met een genknikt zadeldak met stalen spanten en de nieuwere hallen met paddenstoelvloeren en een lichte staalconstructie voor de verdiepingsvloer.
Bedrijfshal 8 van Bruynzeel. De aannemer was Alg. Aannemings Bedrijf Ir. A.F.U. Krikke uit Bilthoven. Het totale vloeroppervlak
was circa 2580 m2. Het gebouw werd op 1 april 1939 opgeleverd. En bedrijfshal 9 van de deurenfabriek. Deze hal werd in december
1942 opgeleverd.
| ||||||||
Montage van aanrechtkasten in de Bruynzeel Keukens fabriek in bedrijfshal 8. Deze hal werd uitgevoerd met ronde kolommen.
|
In hal 8 met de ronde kolommen is nu Loods 5 gevestigd.
Wapening van kolomkop in bedrijfshal 8, foto van 17 december 1938.
| ||||||||
Bedrijfshal 16 |
| ||||||||
Jan Blokker, bij zijn afscheid van Bruynzeel chef technische dienst, herinnert zich nog:
| |||||||||
| |||||||||
De marketing | |||||||||
Ten behoeve van de actualisering van het bestemmingsplan ‘Zuiderhout’ heeft de gemeente Zaanstad Van der Goes en Groot opdracht verleend een inventarisatie uit te voeren van beschermde plant- en diersoorten. In dit rapport worden de onderzoeksresultaten besproken.
|
BPF Bouwinvest heeft onlangs de oude Bruynzeel-fabriek op het Zuiderhout-terrein in Zaandam gekocht.
Retail Management Center is het grootste retail adviesbureau van Nederland. Al meer dan 20 jaar werken wij aan onderscheidende retailconcepten en distributieoplossingen voor retailers, dienstverleners en fabrikanten. Voor de grote, bekende ketens maar ook voor jonge, startende ondernemers zijn wij de sparring partner op gebied van retailstrategie, retailformules, retailsupport en retailonderzoek. Bron: website BPF Bouwinvest | ||||||||
Winkelpand (2010), Pieter Ghijsenlaan ZAANDAM
|
Aan de zuidkant van Zaanstad bevindt zich het voormalige industrieterrein van Bruynzeel. Het gebied is op dit moment deels verlaten. De aanleg van een verbindingsweg aan de zuidrand van de stad, de Zuidelijke Randweg, biedt het terrein een nieuwe ontwikkelingskans.
Bron: website Islant atelier voor stedebouw |
||||||||
Door: Cees Kingma, opgezet in november 2008 en aangevuld in augustus 2010.
Beeldmateriaal: Cees Kingma, tenzij anders aangegeven Historische beeldmateriaal: Gemeente Archief Zaanstad |