| Monumentaal aan de Zaan | → | Naslagwerk | → | |
In het gebied rondom de Zaan zijn van oudsher een groot aantal dorpsgemeenschappen ontstaan. Door de handel, industrie en scheepvaart heeft hier geruime tijd een betrekkelijke welvaart geheerst, die aanleiding geweest is voor velen uit de omringende plattelandsgebieden, zich hier te gaan vestigen.
Het klimaat om zich hier te vestigen was gunstig. De afstand werkgever-werknemer was betrekkelijk klein en door de geregelde toevoer van plattelanders bleef de sfeer dorps en gemoedelijk. Zowel de arbeider als de baas woonden in de buurt van de fabriek en naast elkaar. De kinderen speelden met elkaar en gingen op dezelfde school. Een ieder was zich bewust van de spreuk, dat geldzak en bedelnap nooit langer dan één eeuw aan dezelfde deur hangen en gedroegen zich daarnaar. De werkgever spreidde geen overdreven blijken van eventuele rijkdom ten toon en een serieuze arbeider bouwde na enige tijd zijn eigen (houten) huis. Andersdenkenden werden opgenomen en geassimileerd, waardoor een geslacht ontstond van zelfbewuste individualisten op alle niveaus.
De bebouwing van de dorpen was veelal langs een dijk, die zich allengs uitbreidde tot het aangrenzende dorp en zich op de duur verbreedde door woonpaden loodrecht op de dijk. Zo ontstond een langgerekte lintvormige bebouwing bestaande uit een volledige vermenging van woningen en werkgelegenheden.
Toen de industriële revolutie zich eerst goed liet gelden, konden de dorpen onvoldoende werknemers opnemen. Gestimuleerd door de pas ontstane woningwet breidde elk dorp zich als een olievlek uit in de breedte en raakte spoedig beklemd tussen Zaan en spoorlijn of Zaan en moeras. Ook de industrieën breidden zich uit en wrongen zich tussen bebouwing om hun plaats te veroveren.
In een korte tijd was een zo goed als volledige vernietiging van alle charme van de streek tot stand gebracht. Wegsloten werden gedempt, fraaie huizen gesloopt en een groot deel van de werkgevers vluchtten naar de duinrand. Een uitholling had op elk gebied plaatsgevonden; zelfs het zelfbewuste individualisme was uitgehold tot een bekrompen materiële instelling. De dorpen waren en zijn te klein om voldoende kader van niveau op elk gebied te kunnen aantrekken, zodat de Zaanstreek een negatieve landelijke vermaardheid heeft gekregen.
Met deze laatste ontwikkeling zijn we in de hedendaagse tijd aangeland. Werkgevers en kaderpersoneel willen en kunnen geen woongelegenheid vinden. Voor elke aangetrokken ongeschoolde arbeider trekt een geschoolde weg. De industrie sticht filialen buiten de streek of verdwijnt geheel.
Academisch gevormden blijven zo goed als in geen enkel geval in de streek of keren na hun studie hiernaar terug. Gepensioneerden, die zich uit financieel oogpunt vrij kunnen bewegen, keren de streek spoedig de rug toe en vestigen zich elders.
Verschillende particuliere en gemeentelijke initiatieven zijn ontwikkeld tot het verhogen van de leefbaarheid van de streek om, zowel naar binnen als naar buiten gericht, een positieve instelling te bevorderen.
Op intergemeentelijk niveau waren de contacten hieromtrent evenwel gering. Een zekere beduchtheid voor en afgunst ten opzichte van elkaar, alsmede een vermenging van persoonlijke en gemeentelijke belangen, maakten een positieve benadering van de problemen op overheidsniveau uitermate moeilijk.
Het moet dan ook als een bijzonder gelukkig en verstandig initiatief beschouwd worden, dat het tot elke prijs op zichzelf staan doorbroken is en de tien Zaan-gemeenten tezamen opdracht gegeven hebben tot het samenstellen van een structuurplan. Een plan, dat de hoofdlijnen zal moeten aangeven voor een na te streven beeld van de uitbreidingen en het in de toekomst te voeren beleid.
Eveneens moet het op prijs gesteld worden, dat dit plan ter discussie voorgelegd is en het is daarom, dat de stichting Zaans Schoon de vrijheid heeft genomen zijn visie bij te dragen tot deze discussie, waarmede zij voortgaat op haar weg tot het verhogen van het leefklimaat van de streek.
Uitdrukkelijk wordt hierbij gesteld, dat het in geen geval de bedoeling is of zal zijn zich te mengen in politieke of persoonlijke kwesties maar om zich volledig te bepalen tot zakelijke en gefundeerde bijval of kritiek. De vorm waarin dit gebeurt, is het bespreken van elk hoofdstuk van het structuurplan apart, waarbij onduidelijkheden of niet vermelde grondprincipes toegelicht of verduidelijkt zijn.
In verband met de gemakkelijke en overzichtelijke leesbaarheid zijn de conclusies direct na de inleiding vermeld.
Waar het o. i. noodzakelijk was, is niet geschroomd het gestelde in het plan, hoe subtiel ook vermeld, onomwonden te verwerpen.
Het is de uitdrukkelijke bedoeling en hoop, dat deze studie mag bijdragen tot het ontstaan van een plan, dat voldoende de bewustheid van het verantwoordelijkheidsbesef voor de na ons komende generaties tot uiting doet komen.
De oostvleugel bestaat uit de wooneenheden Wormer, Jisp, Ganssloot en Haaldersbroek.
Wormer-Jisp
De wooneenheid Wormer-Jisp vertoont zich op de tekening als een verzameling van een groot aantal wijken of buurten, met zeer verschillende oppervlakken en/of vormen. Als inwonertal wordt opgegeven 34.711 inwoners. Nemen we aan, dat in Jisp 1711 inwoners gehuisvest zullen worden, dan blijft een bevolking van 33.000 inwoners over, hetgeen dus de verwachting wekt van ongeveer 10 buurten en 2 wijken. Het aantal aangegeven woongedeelten is evenwel 5 stuks, met de afmetingen: 800 x 1085 mtr, 500 x 1000 mtr, 750 x 350 mtr, 600 x 1100 mtr en 600 x 700 mtr, waardoor wel sterk de indruk wordt gewekt, dat de indeling in buurten of wijken volkomen willekeurig is. Enkele van deze wooneenheden zijn van elkaar en van het centrum gescheiden door bijzonder drukke en belangrijke wegen, die het woonklimaat en de onderlinge relatie niet zullen verbeteren.
Tussen de wooneenheden is een centrum geprojecteerd, in paragraaf 13 "sub-centrum", in de berekeningen "wijkcentrum" genoemd. Het karakter hiervan is bijzonder onduidelijk. Als wijkcentrum zijn de afstanden, resp. 2200 mtr. , 1350 mtr. en 1400 mtr. , van de rand van de woonbebouwing tot het hart van dit centrum veel te groot.
Als stadsdeelcentrum is de afstand tot het hoofdcentrum, te weten 1800 mtr. veel te gering. Een juiste planning is hier wel op zijn plaats.
De aanduiding "stadsdeel" voor dit gebied is niet juist. Twee wijken vormen nog geen stadsdeel, tenminste als men deze term stedebouwkundig wil gebruiken.
Het lijkt twijfelachtig of aan deze woorden wel voldoende zwaarte wordt toegekend. Enerzijds is een wooneenheid van Wormer, op een afstand van 600 mtr. direct ten zuiden van Jisp geprojecteerd, anderzijds heeft men een willekeurige uitbreiding aan het dorp gegeven, die heel gemakkelijk een aanleiding tot decentralisering en voortgaande uitbreiding langs de zuidzijde kan zijn.
De uitbreiding van het dorp dient evenwel gering te zijn en uitsluitend om de natuurlijke groei van de bevolking op te vangen. Om het karakter van het dorp te behouden zal een parallelweg aan de dorpsweg nodig zijn. Voor het overige blijft de brochure Doorkijken naar de horizon onverminderd van kracht.
Haaldersbroek
Bij deze wooneenheid is een indeling in buurten of wijken evenmin aangegeven. De vormgeving van het geheel is bijzonder merkwaardig, evenals de differentiëring van de soort bebouwing. Een eenheid tussen de verschillende, op de tekening aangegeven, woongebieden ontbreekt geheel. Het plan geeft aan, dat hier 18.571 personen gehuisvest zullen worden, wat een indeling in 5 à 6 buurten of 1½ wijk zou doen verwachten. Aangegeven zijn 4 wooneenheden van zeer merkwaardige vorm, die onderling door wegen of water gescheiden zijn.
Het centrum ligt aan de noordzijde door een snelweg (Provinciale weg), aan de oost- en westzijde door waterwegen van de woonwijken geïsoleerd. Ook hier is het karakter van het centrum onduidelijk.
Voor een stadsdeelcentrum ligt het te dicht bij het hoofdcentrum (1700 mtr.) Voor een wijkcentrum ligt het te geïsoleerd en te ver van de rand van de woonbebouwing. De relaties van het gebied met het ten noorden gelegen stadsdeel Wormer-Jisp, het ten zuiden gelegen Zaandam en het ten westen gelegen Koog-Zaandijk zijn bijzonder onduidelijk. Het moet beter geacht worden de bevolking van deze eenheid onder te brengen bij Wormer en de groenruimte hier te sparen.
Ganssloot
De wooneenheid Ganssloot, met een inwonertal van 6.120 inwoners, is kennelijk bedoeld als solitair liggend dorpje voor staffunctionarissen en beter gesitueerden. De overwegingen, die leiden tot het projecteren van dit dorpje juist hier zijn volledig in het duister gebleven.
Het getekende centrum, hoewel met dezelfde arcering aangegeven als de wijk-sub-centra, moet hier toch een funktie krijgen als een soort "dubbel" buurtcentrum" liggende op een maximale afstand van 800 mtr. van de rand van de woonbebouwing.
Het wegenstramien is hier als ringbaan om de woonbebouwing geformeerd. Hierdoor wordt dit wijkje, waarvan gesuggereerd wordt, dat het bestemd is voor open bebouwing in de vrije natuur, juist door een korset van wegen van deze natuur afgesloten! Ook de ligging, tegen een natuurbeschermd gebied aan, moet als niet erg gelukkig beschouwd worden.
Sociologisch is het zeer aanvechtbaar om een wijk te maken met een sterk eenzijdig maatschappelijke structuur, die nog geïsoleerd ligt bovendien. Gaat men er vanuit, dat dit wijkje zover mogelijk van het industriegebied gelegd moet worden, wil dit aantrekkelijk genoeg zijn voor de "hogere status groepen", dan houdt dit een veroordeling in van de andere geplande woongebieden.
Het is juist allereerst vast te leggen wat moet worden verstaan onder de begrippen: Recreatie en Natuurbescherming.
Recreatie
Recreatie is ontspanning van de individu, het zich losmaken van zijn dagelijkse plichten en dagelijks leven gedurende kortere of langere periode op mindere of meerdere afstand van de woning. Deze ontspanning kan voor de één liggen in de stad, voor de ander in de natuur. Gelet op de toekomstverwachting, dat er in kortere tijd steeds meer arbeid van de mens verlangd zal worden, zal de behoefte aan ontspanningsmogelijkheden groter worden.
Natuurbescherming
Onder natuurbescherming moet verstaan worden het streven naar het behoud van in het wild levende organismen in hun natuurlijke omgeving, met inbegrip van terreinen, objecten, dieren en planten van wetenschappelijk of aesthetisch belang, waarbij het tevens gaat om een blijvende schakering van natuurobjecten, zoals past bij een streven naar een blijvende optimale diversiteit in de omstandigheden, de aanwezigheid van de mens inbegrepen. Door de steeds meer uitbreidende behoefte aan grond ten bate van de menselijke activiteiten, zal de natuurbescherming van groter nut blijken te zijn, evenals evenredig bezwaarlijker.
Recreatie en natuurbescherming
In het kader van het structuurplan kan men zich afvragen:
Dat deze vragen niet of ternauwernood zijn gesteld, blijkt uit een zinsnede van het plan als: "Het grote natuurmonument De Marken is gehandhaafd. Het zal worden omgeven door gebieden met een belangrijke recreatieve funktie".
Toekomstige recreatieve waterverbindingen en groengebieden
Immers dit natuurmonument is ontstaan, omdat hier de omstandigheden geschikt zijn voor het tot standkomen van een rijk vogelleven, zoals de hoge waterstand, het uitoefenen van het boerenbedrijf op de desbetreffende gronden, de intensieve afwisseling land en water en de rust van de omgeving.
Deze omstandigheden worden evenwel sterk aangetast, ook al omdat het als recreatiegebied aangewezen gedeelte eveneens een laag, moerassig en door veel sloten doorsneden gebied is, waar kostbare en het aanwezige landschap op zichzelf volkomen vernietigende, maatregelen nodig zouden zijn, om tot een redelijke vorm van recreatieve bestemming te komen.
Men kan zich afvragen of soms gespeeld wordt met het denkbeeld een mogelijkheid te scheppen voor een woeste bebouwing met zomerhuisjes in de meest schrille kleuren, waarmee het onderhavige natuurgebied ten noorden van het dorp Jisp al schandelijk wordt verminkt.
Voor nadere argumentatie en illustratie wordt verwezen naar de brochure Doorkijken naar de horizon, uitgave van de Stichting Zaans Schoon. Tegen het bestemmen van de omgeving van het natuurmonument De Marken tot recreatiegebied, moet met kracht worden geprotesteerd, dit denkbeeld moet zelfs als volkomen onaanvaardbaar verworpen worden.
Zandwinning en recreatie
Bij de in het rapport genoemde suggestie, de Schaalsmeer voor zandwinning te bestemmen en hier een diep meer te scheppen, vraagt men zich af of dit technisch wel mogelijk is, in verband met de ligging tegen het laagliggende aangrenzende veengebied en het natuurmonument De Marken. Het denkbeeld, zandwinningsputten na vollopen met water voor recreatie te bestemmen, is, door de reeds bij weinig wind optredende hoge golfslag en de lage temperaturen van het water, ten enemale af te raden.
Recreatiegebied Alkmaardermeer
Het geopperde denkbeeld om het gebied ten zuiden van het Alkmaardermeer als recreatiegebied te bestemmen moet als zeer constructief worden aangemerkt, mits het hier gaat om de recreatieve funktie als hoofdzaak.
Recreatieve wegen
De recreatieve funktie van de wegen Ganssloot - Krommenie en Marken-Binnen - Busch en Dam blijkt niet uit het tracée van deze wegen op de schetskaart. Hier zijn het immers normale snelwegen, die een aantal punten langs een rechte lijn met elkaar verbinden. Vooral de weg Ganssloot - Krommenie, hoewel reeds verwerpelijk in dit gebied, is een zeer slecht voorbeeld van wat een, recreatieve weg moet zijn.
Bijzonder jammer is het daarom, dat op het plan een net van werkelijk recreatieve wegen ontbreekt. Het met elkaar verbinden van de groenstroken, recreatiegebieden, enz. door middel van recreatieve wegen zou immers bijzonder construktief kunnen zijn en van beslist groter waarde om de woongebieden aantrekkelijk te maken, dan de aanleg van snelwegen, dwars door de z.g. recreatiegebieden heen. Hier kan worden gedacht aan auto-, bromfiets, fiets- en wandelmogelijkheden, met afzonderlijke wegen of paden. De bestaande polderwegen, alsmede de dorpswegen, zouden hier zeer geschikt in betrokken kunnen worden.
Het handhaven van de molens ter plaatse is een weinig gelukkige idee, al was het alleen maar doordat door opspuiting van het omringende gebied van het lager gelegen terrein rondom de molen een zelfstandige polder zou moeten worden gemaakt en voor de molen zelf de vrije windvang onmogelijk zou worden. Het opnemen in het plan van een gelegenheid voor overplaatsing van deze molens kan in overweging worden gegeven. Als suggestie voor deze plaats kan dienen de Kalverpolder, in aansluiting op het houtbouwreservaat "De Zaanse Schans".
Bebouwing Wormer en Jisperveld
De mate waarin de bouw van onafhankelijke, door beplanting omgeven, groepjes lage eengezinswoningen langs de weg Ganssloot-Krommenie, kan worden toegestaan, kan zonder meer beantwoord worden met: In geen enkele mate. Aantasting van dit gebied is zonder meer onverstandig en kortzichtig.'
Recreatie buiten de Zaanstreek
Behalve in paragraaf 15 wordt nogmaals in paragraaf 18 op de recreatie onder blz. van het structuurplan i.c. de recreatiemogelijkheden buiten de Zaanstreek, ingegaan. Zeer terecht worden daarin het strand en duingebied van Castricum en noordelijker gelegen gebieden als recreatieterrein voor het weekend genoemd. Hierbij kan nog vermeld worden, dat deze recreatie zich beweegt binnen een straal van 30 km vanuit het hart van het woongebied.
13 - Tegen het bestemmen van het natuurgebied "De Marken" (Wormer en Jisperveld) tot massarecreatiegebied moet met kracht worden geprotesteerd. Deze bestemming dient als volkomen onaanvaardbaar verworpen te worden.
14 - Bebouwing van het Wormer- en Jisperveld met onafhankelijke door beplanting omgeven groepjes lage eengezinswoningen moet in het geheel niet in overweging genomen worden. Aantasting van dit gebied is volledig te verwerpen.
| Uitvoering/Formaat: | Softcover, 23 x 29,5 cm |
| Aantal pagina's: | 44 |
| Uitgave: | Stichting Zaans Schoon |