Historie

Hier vindt u een serie artikelen m.b.t. de algemene (techniek) geschiedenis die niet direct gekoppeld is aan een bepaalde ontwikkeling in de Zaanstreek maar die wel zorgt voor een beter begrip van de (industriële) ontwikkeling van de streek. In deze artikelen wordt er bijvoorbeeld gewezen op de technologische vooruitgang elders in Europa die een belangrijke invloed hebben gehad op het ontstaan en uitbouwen van de Zaanstreek als een van de vroegste industrie gebieden in de wereld.

Houten pakhuizen

In 1992 maakte Jaap Schipper een inventarisatie van de nog bestaande houten pakhuizen in de Zaanstreek. In zijn 104 pagina's tellende rapport HOUTEN PAKHUIZEN EN SCHUREN GEBOUWD IN DE ZAANSTREEK IN DE PERIODE 1600-1940 geeft hij een zeer gedetailleerde beschrijving van alle nog aanwezige houten pakhuizen. In zijn inleiding schrijft hij o.a.:"Om de ernst van de situatie te kunnen vaststellen, maakte in 1968 de bouwkundig student C.Hoope, als stagiaire bij het architectenbureau Schipper te Zaandam, in opdracht van dit bureau een inventarisatie van alle toen nog aanwezige houten bedrijfsgebouwen, omvattende 59 pakhuizen en 10 molenschuren. Ondanks het feit dat er 7 pakhuizen naar de Zaanse Schans werden overgeplaatst, gingen er vele door sloping of door brand verloren. Toen in 1988 de Vereniging tot Behoud van Monumenten van Bedrijf en Techniek in de Zaanstreek (MBTZ) een WERKPLAN voor de inventarisatie het licht deed zien, waren er nog slechts 49 pakhuizen aanwezig, waarvan er inmiddels een door de gemeente Zaanstad en negen door de provincie zijn beschermd".

De publicatie van dit rapport heeft in juni 1994 geresulteerd in een thema nummer Pakhuizen van Met Stoom / Anno 1961, een gezamenlijke uitgave van de tijdschriften van de Vereniging tot behoud van Monumenten van Bedrijf en Techniek in de Zaanstreek en de Vereniging Vrienden van het Zaanse Huis.

Big Stuff

Jur Kingma is al vanaf zijn jeugd gefascineerd door grote machines. Rondom zijn ouderlijke woning werden, tijdens de enorme expansiedrift van Van Gelder Zonen, de meest wonderlijke constructies opgebouwd. In zijn artikel Big Stuff doet hij verslag van zijn bewondering voor de mega bouwwerken en voert ons mee naar een aantal mooie voorbeelden in enkele belangrijke industrie gebieden in Europa.

Een industrielandschap in een veenweidengebied

“Naast documenten en voorwerpen kan een landschap ons iets leren over het verleden” stelde Jur Kingma aan het begin van een boottocht met studenten geschiedenis van de Universiteit van Amsterdam. Het landschap waarin de vaartocht zich afspeelt is een industrielandschap in een veenweidengebied. De term 'industrielandschap' is eind vorige eeuw gelanceerd door Barrie Trinder van het Ironbridge museum in Engeland om aan te geven dat door verschillende fasen van de Industriële revolutie er verschillende diepgaande veranderingen in het landschap waren ontstaan. De boottocht vertrok vanaf de Zaanse Schans.

Innovaties in Noord Holland

Cornelis Corneliszoon was o.a. uitvinder van de door wind aangedreven houtzaagmolen waardoor de scheepsbouw zich in de 17e eeuw sterk kon ontwikkelen en waardoor de Nederlanden van die tijd zich konden ontwikkelen tot de belangrijkste handelsnatie ter wereld. Vandaag de dag zijn daar nog steeds de resultaten van zichtbaar. In Innovaties in Noord Holland bekijkt Jur Kingma welke technologische vernieuwingen van belang zijn geweest voor de ontwikkeling van Noord holland in het algemeen en de Zaanstreek in het bijzonder.

Van molen- tot fabrieksarbeider:
de industriële revolutie in een Zaanse context

In Van molen- tot fabrieksarbeider probeert Vibeke Kingma de industriële revolutie in een Zaanse context te plaatsen. Dit is een schriftelijke weergave van een lezing in het Zaans Museum. Vibeke Kingma gaat ervan uit dat door middel van feiten en achtergronden de getoonde voorwerpen in het Zaans Museum beter tot hun recht zullen komen. In vogelvlucht wordt de industrialisatie van de Zaanstreek beschreven. Daarbij worden de gevolgen voor de arbeiders besproken.

Spoorwegen in de Zaanstreek

In de beelbank van het Gemeente Archief Zaanstad bevindt zich een schitterende collectie foto's van de spoor infrastructuur in de Zaanstreek. Aan de hand van deze beelden beschrijft Jur Kingma, in het artikel Spoorwegen in de Zaanstreek in het kort de geschiedenis van de spoorwegen in de eerste helft van de vorige eeuw.
Foto rechts: Aanleg van de spoorlijn Amsterdam - Alkmaar met erop één van de eerste stoomlocomotieven. Uit ‘De Zaanstreek Belicht 1863 - 1878’ bladzijde 53, door Breebaard, J.L.

Grootste draaibrug ter wereld

De 'Tweede Hembrug' was gedurende lange tijd de draaibrug met de grootste doorvaartopeningen ter wereld en claimde zo de titel Grootste draaibrug ter wereld. In dit artikel komt de geschiedenis van de spoorwegen in Nederland aan de orde. Dan volgt de aanleg van de spoorwegen in Noord Holland in relatie met de aanleg van het Noordzeekanaal en ten slotte de geschiedenis van de brug.

Plannen maken in de 19de eeuw

In het artikel De koning, de timmerman en de goudmijn onder het IJ probeert Jur Kingma de plaats van Hendrik Verdonk als 19de eeuwse plannenmaker te verhelderen. Hij onderzocht in hoeverre Verdonk model staat voor de vele plannenmakers uit de 19de eeuw. En ten slotte probeert Kingma aan de weet te komen of leven en werken van Hendrik Verdonk een illustratie vormt van de veranderingen in het denken over de infrastructuur van Nederland in de 19de eeuw.

Samenstelling: Cees Kingma