De voormalige fabrieken van het voedingsmiddelenconcern Wessanen in Wormerveer staan leeg. Het bedrijf had de productie eenheden langs de Zaan al veel eerder afgestoten. Maar inmiddels hebben de kopers van het veevoederbedrijf (mengvoeder) 'De Ster', hier op de voorgrond, en de meelfabriek 'De Vlyt' en oliefabriek 'De Tyd', hier op de achtergrond, ook besloten de produktie te staken. De gemeente Zaanstad is zich in 2013 intensief gaan bezighouden met de ontwikkeling van beide lokaties. Hieronder vindt u een aantal verwijzingen naar documenten waaruit de betrokkenheid van de gemeente blijkt.
De Ster
De laatste actieve gebruiker van het complex van de voormalige veevoederfabriek 'De Ster' aan de Noorddijk in Wormerveer was vermoedelijk een stel studenten van de Gerrit Rietveldacademie die wilden wonen, werken en exposeren in het pand. Op last van de eigenaar verlieten deze 'krakers' in 2004 het complex omdat het weer gebruik genomen zou worden voor opslag van grondstoffen voor de produktie van veevoer (bron: Kraken-post). Het is er echter niet meer van gekomen. Wat men met het leegstaande complex echt wilde was in die tijd niet duidelijk. Voorzichtig werd bij de gemeente Zaanstad gepolst of woningbouw tot de mogelijkheden behoorde. De markante hoge silo zou prachtig kunnen worden omgebouwd tot appartementen. Het uitzicht vanuit die lokatie over het Wormer- en Jisperveld aan de overkant van de Zaan zou een uitstekend verkoopargument worden. In 2013 blijkt de gemeente Zaanstad zich te positioneren als projectontwikkelaar rondom dit complex. In de brochure Noordzaan (locatie Brokking) geeft gemeente Zaanstad aan dat men open staat voor nieuwe ideeën: Gemengd gebruik: wonen, werken, recreatie en leisure.
In de volksmond is het nog steeds het pand van Brokking, maar tijdens de consolidatie van de diervoedermarkt in de jaren '90 heeft de Heus Beheer Brokking overgenomen en werd daardoor ook eigenaar van 'De Ster' in Wormerveer. Brokking's Veevoederfabrieken en De Heus Veevoederfabriek gingen in 1997 samen verder onder de naam Brokking/De Heus, Henk de Heus nam de algehele leiding op zich.
De Tyd en de Vlyt
Op 20 mei 2011 stond het onderstaande artikel in het Noordhollands Dagblad:
WORMERVEER - Meneba in Wormerveer gaat dicht. Dat betekent dat tachtig medewerkers op straat komen te staan. Het personeel van de meelfabriek is gistermiddag op de hoogte gebracht.
De sluiting van de productielocatie in de Zaanstreek heeft volgens directeur John Otten te maken met de structurele overcapaciteit van meel en bloem in de West-Europese markt. In Rotterdam ontslaat Meneba ook nog eens tachtig mensen.
Bestemmingsplan Noorderveld
In Bestemmingsplan Bedrijventerrein Noorderveld staat o.a. het volgende m.b.t. de fabrieken van Wessanen:
- Blz. 5: Buitendijks staan de grote fabriekscomplexen van Brokking en Meneba (sommige panden enkele tientallen meters hoog), afgewisseld met kleinschalige bebouwing (6-8 meter). Met name de grootschalige bebouwing staat als een icoon in het open landschap als verwijzing naar het industriële karakter van de streek
- Blz. 24: In het gehele plangebied bevinden zich geen monumenten. Wel zijn beide fabriekscomplexen, Meneba en Brokking, behoudenswaardig. Voor de precieze beschrijving van de panden is er een cultuurhistorische verkenning 'Noordzaan' opgesteld in 2012
- Op blz. 23, in het hoofdstukje Fabrieken in het Noorderveld, wordt een vrij nauwkeurig beeld geschetst van de industriële ontwikkeling in dit buitendijkse gebied.
- Op blz. 28 en 29 gaat men in op de herbestemming. Blz. 28: Binnen het ruimtelijk beleid van Zaanstad is de locatie (Meneba) zowel in de Ruimtelijke Structuurvisie als in het Ontwikkelingsplan Zaan/IJ onderdeel van de (mogelijk) te transformeren locatie Noordzaan. Dat wil zeggen dat de gemeente de locatie Meneba, mocht het bedrijf besluiten de locatie aan de Zaan te sluiten of definitief in te krimpen, wil transformeren tot een gemengd woon-werkgebied
- Blz. 29: De gebouwen (Brokking) staan leeg. Vanuit de eigenaar is het initiatief genomen om transformatie van de locatie te onderzoeken. Daarvoor wordt in samenwerking tussen ontwikkelende partijen en de gemeente een visie opgesteld. Ten tijde van dit voorontwerp bestemmingsplan was de visie nog niet afgerond. Vanuit het beschreven ruimtelijke beleid wil de gemeente een transformatie van de locatie naar gemengd wonen-werken planologisch mogelijk maken. Indien de ruimtelijke visie voor Brokking in de komende tijd afgerond wordt, zal de gemeente het (ontwerp)bestemmingsplan daarop aanpassen
Ontwikkelingsplan ZaanIJ
In het Ontwikkelingsplan ZaanIJ stelt gemeente Zaanstad o.a. Dit is de kans voor Zaanstad om eindelijk te profiteren van de groei in de Metropoolregio. Daarom moeten we onze kwaliteiten zoals ons industrieel erfgoed, de Zaan, de bijzondere mix van werken en wonen meer benutten en inzetten om van Zaanstad een toekomstbestendige en evenwichtige stad te maken met een duidelijke bijdrage en rol in de regio.
Het is een regelmatig terugkerend thema in dit document: Door duurzame ontwikkeling van het waterfront langs Zaan en IJ zet Zaanstad haar kapitaal in als onderdeel van een grotere stedelijke ontwikkeling in de metropoolregio Amsterdam.
Uiteindelijk wordt er ook ingegaan op de deelgebieden zoals blijkt uit onderstaande citaat:
3.3.7. Noordzaan
Omgeving Brokking en Meneba
Robuuste pakhuizen en silo's tegenover grote open polders. Behoud van industriële landmarks bij eventuele herontwikkeling. Eventuele vervanging of toevoeging van volumes dient ook dezelfde industriële sfeer te ademen. Waar mogelijk combinaties van wonen, werken en voorzieningen. Unieke landschappelijke setting als troefkaart voor herontwikkeling.
Bij herontwikkeling komt hier de zware industrie niet meer terug, maar zijn er kansen voor gemengde bestemmingen voor wonen, werken en recreëren in zogenaamde solids (flexibel woon-werk-concept). Uitgangspunt hierbij is dat het achterliggende bedrijventerrein niet in zijn functioneren wordt belemmerd.
|
Noordzaan - Cultuurhistorische verkenning
In de Erfgoedvisie 2011-2018, die in oktober 2011 door de gemeenteraad van Zaanstad werd vastgesteld, is geregeld dat voor gebieden waar ruimtelijke ontwikkelingen plaatsvinden of een nieuw bestemmingsplan wordt opgesteld, het opstellen van een cultuurhistorische verkenning verplicht is. De cultuurhistorische verkenning is zo het instrument wat gebruikt wordt om de cultuurhistorische waarden mee te nemen in de systematiek van bestemmingsplannen en projecten. Een cultuurhistorische verkenning levert een 'totaalplaatje' van cultureel erfgoed waarden op, in relatie tot de omgeving. Ook zal de cultureel erfgoed ambitie vastgelegd worden in een structuurvisies.
Directe aanleiding voor deze cultuurhistorische verkenning van de Noordzaan is het haalbaarheidsonderzoek dat in 2012 gestart werd naar de ontwikkelingsmogelijkheden van de westelijke Zaanoever tussen de Prins Clausbrug en de Hannie Schaftstraat, wat zal resulteren in een ontwikkelingsvisie. In dit onderzoek worden de toekomstige bestemmingen verkend voor de bedrijfscomplexen Brokking en Meneba en hun omgeving.
Het document geeft een zeer gedetailleerde beschrijving van de geschiedenis van dit gebied. De gebouwen in de complexen van Meneba en Brokking worden zeer nauwkeurig omschreven. Ook alle molens die in dit gebied hebben gestaan, en de voorlopers waren voor de latere stoomfabrieken, worden zeer nauwkeurig omschreven.
Interessant zijn natuurlijk de passages over het behoud van deze gebouwen:
3.3 Cultuurhistorische waarden
Het gebied heeft een cultuurhistorische waarde omdat de Noordzaan het verhaal vertelt van de bedrijvigheid
van Wormerveer en de geschiedenis van wind naar stoom. De fabrieken, voornamelijk Meneba, zijn de
overblijfselen van de geschiedenis van de Noordzaan als industrie gebied. Zo is de industrie van Wormerveer
en de Zaanstreek nog aan het gebied af te lezen.
3.5 Gebouwde en monumentale waarden
De belangrijkste gebouwen van het plangebied zijn de fabrieken Meneba en Brokking. Deze hebben met hun
opvallende voorkomen een hoge cultuurhistorische en architectuurhistorische waarde.
De fabrieken hebben een hoge cultuurhistorische waarde omdat beide een tastbaar overblijfsel zijn van het
industriële verleden van dit gedeelte van Wormerveer. Ze herinneren aan de ontwikkeling van dit gebied als
industriegebied, waarbij de Zaan een belangrijke functie speelt.
Ook hebben de fabrieken architectuurhistorische waarde. Beiden zijn ontworpen door bekende architecten
en hebben hoge esthetische waarde.
Het document geeft verder een zeer nauwkeurige omschrijving van waarde van de gebouwen en beargumenteerd waarom deze behouden zouden moeten blijven.
In het hoofdstuk Aanbevelingen bij toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen wordt o.a. het volgende opgemerkt:
4.7 Monumentale bebouwing
Gezien de intrinsieke waarden die de fabrieken bezitten, hun belang voor het gebied en
de cultuurhistorie die ze uitdragen, zijn ze van groot belang voor de Noordzaan. De fabrieken zijn
herkenningspunten van de Noordzaan. Gehele sloop van de fabrieken wordt daarom sterk afgeraden.
Tot in detail wordt vervolgens beschreven wat de specifieke waarde is van alle onderdelen van de industriële complexen en waarom die ook behouden dienen te blijven.
Het document wordt besloten met, in een bijlage, een korte geschiedenis van Wessanen & Laan. Een zeer lezenswaardig document dat er hopelijk aan zal bijdragen dat de waardevolle fabrieken aan de Noorddijk een passende herbestemming zullen krijgen.
Iets wat lijkt op een ontwikkeling
En dan in het begin van de zomer van 2015 lijkt het erop dat een projectontwikkelaar het tijd vindt om maar eens wat proefballonnen op te laten. De Zaanse nieuwssite 'De Orkaan' meldt in haar artikel De Nieuwe Brokking: hotel, restaurant, grand café? dat de raadsleden van Zaanstad op 12 juni 2015 worden bijgepraat over de plannen m.b.t. de Ster. Natuurlijk kan niet het gehele complex van de Ster behouden blijven en natuurlijk moeten er 'kostendragers' worden bijgebouwd. En dat moet ook in een tamelijk uniek stukje natuurgebied direct naast het complex van de Ster. Blijkens twee artikelen in het Noordhollands Dagblad van juni 2015 worden de piketpaaltjes geslagen. In het artikel Dilemma rond Brokking presenteert projectontwikkelaar Van Wijnen z'n plannen. Maar in Poldertje naast Brokking is uniek stukje land zijn de contouren van een lange juridische strijd zichtbaar. Met de presentatie van deze plannen door Van Wijnen lijkt het idee van een Nautisch Hotel van de heren Schoon en Vos weer een beetje naar de achtergrond te zijn verdwenen.
Het buro 3Delta lijkt toch iets meer respect voor de natuur te hebben. In hun visie de poortwachter van Zaanstad betrekken ze de omliggende natuur bij hun plannen voor een 'Nautische Terminal'. Naast de bouw van woningen moet er ook aandacht zijn voor de vestiging van een beperkt aantal kleinschalige winkels die gericht zijn op met name de tijdelijke bezoekers van de locatie.
De Grote Braak in de dijk rondom de Schaalsmeer bij Oostknollendam.
Achter de dijk ziet u de schepen op de Zaan. Rechts de fabriek van gemengde veevoeders De Ster. Links het fabriekscomplex van oliefabriek De Tijd en de meelfabriek De Vlijt. Beide complexen staan aan de overzijde van de Zaan in Wormerveer. Daarnaast ziet u de moderne communcatietoren in Wormer.
Samengesteld door: Cees Kingma - Juli 2013
Bijgewerkt in Juni 2015
Beeldmateriaal: Archief Cees Kingma
Hieronder volgt een opsomming van de documenten waarna in dit artikel verwezen wordt (plus de link naar het document):