Consumeren i.p.v. produceren aan het Bruynzeelplein

Raadsbesluit: SLOOP

Op 4 juli 2013 ging de raad van Gemeente Zaanstad impliciet akkoord met het slopen van een aantal bedrijfshallen op het terrein van de voormalige Bruynzeel fabrieken in Zaandam. Uit het Raadsbesluit 2013/49 blijkt o.a. dat de Raad heeft ingestemd met (en kennis genomen heeft van) de navolgende standpunten en visies van het college van B&W van Zaanstad:

• Advies ruimtelijke kwaliteit monumenten van 24 mei 2013
• Ontsluiting Zuiderhout-Noord Voorstel verkeersmaatregelen van 22 mei 2013
• Ontwerp Zuiderhout Noord - IKEA en RON van 24 mei 2013
• Toetsingskader Bruynzeelterrein van augustus 2011
• Uitgangspunten voorplein Bruynzeel en IKEA van mei 2013

De essentie van het gehele besluit staat verwoord in het bovengenoemde 'Advies ruimtelijke kwaliteit monumenten':
Instemmen met het ambtelijke onderhandelingsresultaat, waarbij wordt ingezet op het realiseren van een IKEA vestiging in Zaanstad, met een concessie t.a.v. stedenbouw en monumenten, namelijk de sloop van Bruynzeel-hallen en het op die locatie bouwen van een IKEA winkel van 36.000 ㎡, onder de voorwaarde dat er sprake is van een overtuigende referentie aan de monumenten die hier stonden en dat er afspraken worden gemaakt over de restauratie en reconstructie van het kantoor Schaverij en hal 51. Besluitvorming over het ontwerp vindt plaats bij de anterieure overeenkomst.

In Inhoud voorstel aan Raad m.b.t. ontwerp Zuiderhout Noord-IKEA en RON wn ontsluiting Zuiderhout Noord van 12 juni 2013 staat het voorstel van het college van B&W verder uitgewerkt. Daarin staat o.a.: "De voorwaarden en afspraken met betrekking tot de ontwikkeling van ontwerp Zuiderhout-Noord IKEA en RON passen volledig binnen de eerder door het college en/of de gemeenteraad vastgestelde kaders te weten: Een overtuigende referentie aan de Bruynzeel monumenten en reconstructie van Hal 51"

Verder blijkt dat het college van B&W al 2012 had ingestemd met de sloop: "Op basis van in eerdere adviezen geformuleerde uitgangspunten heeft het college bij een besluit in 2012 ingestemd met het slopen van een deel van de hallen, de hallen zijn een gemeentelijk monument".

Wat die 'overtuigende referentie aan de Bruynzeel monumenten' nu precies inhoudt zal later in dit artikel met een voorbeeld worden duidelijk gemaakt.

Bruynzeelplein

Een artists impression van het Bruynzeelplein door Converse DC uit Amsterdam. Rondom dit plein staat een ensemble van oude, gerestaureerde Bruynzeel hallen en nieuwe, in de Bruynzeel stijl teruggebouwde panden. Dominant is het IKEA gebouw dat is gebouwd op de plek van de gesloopte schaverij en vloerenfabriek van Bruynzeel.

Beschermde gemeentelijke monumenten

In 2008 gaf de gemeente Zaanstad opdracht voor een object beschrijving van het ensemble van de voormalige Bruynzeel's Schaverij N.V. De conclusie in die inventarisatie was: "De droog- en productiehallen van de voormalige Bruynzeel Schaverij N.V. zijn van algemeen belang wegens cultuur- en architectuurhistorische waarde als voorbeeld van zeer grootschalige en innovatieve houtopslag- en verwerking in de Zaanstreek. Het object is van locaal belang als historisch-functioneel onderdeel van het complex Bruynzeelterrein gedurende de 70 jarige groei van het bedrijf".

In maart 2009 heeft de gemeente het advies uit bovengenoemde 'object beschrijving' gedeeltelijk overgenomen. Als in de zomer van 2010 blijkt dat de zuidelijke helft van hal 31 gesloopt is stelt het raadslid de heer A. Molenaar, mede namens de leden van de fractie van Democratisch Zaanstad, een zestal vragen over die sloop. Uit Beantwoording schriftelijke vragen inzake Bruynzeelhallen van 16 september 2010 blijkt dat Raadslid Molenaar o.a. de navolgende vragen stelde:

Er zijn twee versies van dit document; één gedateerd 16 sept 2010 en één 17 september 2010. Het document met de datering 16 september 2010 heeft een wijzigingsdatum van 16 maart 2016. Vaststaat in ieder geval dat de gemeenteraad in 2010 nog uitging van een beschermde status van deze bedrijfsgebouwen op het Bruynzeelcomplex.

Het college van B&W besluit . . . maar komt daar toch weer op terug!

In de Besluitenlijst van de vergadering van het college dinsdag 8 september 2009 (Z/2009/72666) staat o.a.: "De geheimhouding op de volgende stukken op te heffen: Z/09/20595 Aanwijzing van het Bruynzeel complex aan de Pieter Ghijsenlaan tot beschermd gemeentelijk monument". En in de brief aan 'De leden van de gemeenteraad Zaanstad' (z/2009/68564) van 8 september 2009 met als onderwerp 'opheffen geheimhouding' staat o.a.: "Z/09/20595 Aanwijzing van het Bruynzeel complex aan de Pieter Ghijsenlaan tot beschermd gemeentelijk monument".

Maar in de onderhandelingen met de (beoogde) toekomstige gebruiker van dit deel van het Bruynzeelcomplex, IKEA Beheer, blijkt dat het college van B&W moet terugkomen op eerdere toezeggingen aan de gemeenteraad. Uit een Raadsinformatiebrief van 20 maart 2012 met als onderwerp: 'Stand van zaken verdere onderhandelingen IKEA en RON/Converse' schrijft het college van B&W o.a.: "In een gezamenlijke projectgroep, bestaande uit de betrokken partijen, is een ontwerpstudie uitgewerkt. Deze studie richtte zich op de potentiële locatie van IKEA, de Schaverij, Hal 51 en de gebouwen rondom het plein op Zuiderhout Noord. De ontwerpstudie heeft aangetoond dat een vestiging van IKEA in Zaanstad niet past binnen de huidige vierkante meters van de Bruynzeelhallen. Daarom is gekeken naar de mogelijkheden van een nieuw ontwerp dat zowel tegemoet komt aan de identiteit van het Bruynzeelgebied, als aan de identiteit van IKEA en de benodigde vierkante meters voor de vestiging van IKEA, waarbij het gaat om een vestiging van 34.000 ㎡. Deze opdracht is breed ingevuld en na verschillende sessies ligt er een ontwerpschets waarin alle partijen zich kunnen vinden. Het ontwerp kenmerkt zich door een combinatie van identiteiten; van het bekende ontwerp van IKEA tot en met de identiteit van Bruynzeel met verwijzingen naar de huidige situatie. Zo blijft aan de noordzijde van IKEA de vorm van huidige Bruynzeelhallen herkenbaar in een brede baksteen zaagtand rand tot driekwart van de bedrijfshoogte".

Uit Besluitenlijst B&W d.d. 11 juni 2013 blijkt dat het college heeft besloten de voorstellen m.b.t. 'Ontwerp Zuiderhout Noord-IKEA en RON en ontsluiting Zuiderhout Noord' aan de gemeenteraad voor te leggen. Dit resulteerde in de in de inleiding genoemde Raadsbesluit 2013/49.

V.l.n.r. de hallen 33, 32, 31 van de schaverij van Bruynzeel vanuit het noorden gezien. Op de voorgrond het verbindingskanaal tussen het Schiethavenkanaal en de Voorzaan. Op hal 33 prijken nog de, deels overwoekerde, letters van de naam van het eens zo trotse bedrijf 'BRUYNZEEL'. Het is, ten tijde van het maken van deze foto op 17 maart 2016, waarschijnlijk nog de enige optische verwijzing in Zaandam naar het bedrijf Bruynzeel.

Uitvoering van een raadsbesluit

Maandag 22 februari 2016 is de aannemer gestart met de werkzaamheden rond de sloop en sanering van een deel van de voormalige Bruynzeelterrein. Na o.a. de sloop van de gebouwen/hallen wordt het terrein geëgaliseerd. Naar verwachting duren de werkzaamheden tot november 2016. Hierna wordt het terrein overgedragen aan IKEA.

Rechts op deze foto staat hal 33 van de schaverij. In het midden op de achtergrond is de paddenstoel constructie van de reeds gedeeltelijk gesloopte hal 51 (de voormalige vloerenfabriek) te zien.

RON Nieuw Bruynzeel B.V.

Nieuw Bruynzeel is een ontwikkeling van Converse DC en RON NV. Op de website van de Regionale Ontwikkelingsmaatschappij Noordzeekanaalgebied NV (RON) staat o.a. het volgende te lezen : "RON heeft begin 2009 op bedrijventerrein Zuiderhout 4,5 hectare van het Bruynzeelterrein aangekocht. De Bruynzeelterreinen liggen aan de Pieter Ghijsenlaan. Op 1 maart 2013 heeft IKEA de koopovereenkomst van de bouwgrond getekend.

RON

In 1999 is de Regionale Ontwikkelingsmaatschappij Noordzeekanaal- gebied N.V. (RON N.V.) opgericht met als doel nieuwe en bestaande bedrijventerreinen te ontwikkelen en daarbij sterk te letten op duurzaamheid. RON N.V. heeft drie aandeelhouders: Gemeente Zaanstad, Havenbedrijf Amsterdam en Provincie Noord-Holland.

Converse DC

Converse Development Corpartion is in de zomer van 2007 opgericht en is een op binnenstedelijke (her)ontwikkeling gerichte vastgoedonderneming, die met name actief is in de grootste steden van Nederland.

De informatie op de website van Converse in maart 2016 is nog erg verwarrend: "Alle nog bestaande hallen/panden zullen worden hergebruikt. Het betreft de hallen 31, 32, 33, 51 en het 4.000 ㎡ grote kantoor van de voormalige Schaverij op het Bruynzeelterrein. De panden hebben een monumentenstatus".

Ook de tekeningen op de website van de architecten die zijn aangezocht voor het ontwerp gaan nog uit van hergebruik i.p.v. sloop.

De, in 1957 gebouwde, vloerenfabriek (hal 51) gezien vanuit het zuid-oosten op 28 juli 2010.

Toetsingskader Bruynzeelterrein van augustus 2011:

"Beschermd op structuurniveau waarbij het tweelaagse volume met plat dak, de zichtbare constructie in de gevel, de horizontale geleding, de vlakinvulling met metselwerk en glas, het glazen trappenhuis, de lichtkap en de vierkante paddenstoelkolommen van belang zijn."

Referentie aan de Bruynzeel monumenten

Het voorstel aan de gemeenteraad, zoals eerder beschreven, beschrijft de 'overtuigende referentie aan de Bruynzeel monumenten' als volgt:

"Over het ontwerp is zorgvuldig nagedacht: uitgangspunten waren om de Bruynzeel identiteit in het nieuwe ontwerp te vervatten en zo zichtbaar te houden voor het gebied en de bewoners van de Zaanstreek. Dat is gebeurd op een aantal punten. Ten eerste is de zaagtand die zo karakteristiek is voor de Bruynzeelpanden terug te vinden in het ontwerp. Om de zaagtand te verbinden met het Bruynzeelplein is ervoor gekozen om de gehele IKEA op een plint te plaatsen die verbonden is met de zaagtand en rondom de gehele vestiging loopt. Dit zorgt ervoor dat de IKEA als het ware zweeft boven de zaagtand en de plint alsof het lijkt dat deze er los op is gezet, geïnspireerd van een ontwerp van het bekende architectenduo Herzog en de Meuron, De vestiging IKEA is in één lijn geplaatst met deze plint en er is geprobeerd deze zo rustig mogelijk te houden".

En even later in het voorstel:

"In eerdere ontwerpen die naar buiten zijn gebracht van de IKEA vestiging was de 'zaagtand' aan de waterzijde van baksteen gemaakt. Dit was een nieuw aangebrachte wand van geperforeerde strakke baksteen. Tijdens het ontwerpproces dat hierna nog volgde is ervoor gekozen deze directe verwijzing naar de Bruynzeelhallen te vervangen voor een minder directe maar subtielere venwijzing en de 'zaagtand' in een ander materiaal door te voeren".

Bron: Nieuwbouw IKEA Zaanstad door Converse DC
Zicht op IKEA vanuit het Schiethavenkanaal met naar links de aftakking van het verbindingskanaal naar de Voorzaan.

En dus wordt er gesloopt . . .

Op 'TenderNed - Marktplein voor aanbestedingen' staat in de hieronder vermelde documenten een zeer gedetailleerde omschrijving van de sloopwerkzaamheden op het Bruynzeelcomplex:

• Aankondiging van een opdracht
• Bestek: BK131959 - Sloop en sanering fase 1 Pieter Ghijsenlaan te Zaandam (Voormalig Bruynzeel terrein)
• Aankondiging van een gegunde opdracht
• Veiligheids- en gezondheidsplan ontwerpfase - Sloop en sanering fase 1 Pieter Ghijsenlaan te Zaandam (voormalig Bruynzeel terrein)

Op tekening BO-301, die als bijlage is toegevoegd aan het Bestek: BK131959 is de 'werkgrens' duidelijk aangegeven. Daaruit blijkt o.a. dat hal 32 , 33 en 51 in z'n geheel gesloopt worden. Van hal 31 wordt alleen het noordelijke deel gesloopt. Het zuidelijke deel was al eerder gesloopt en in een 'historiserende' nieuwbouw weer teruggebouwd.

Werknemers in beschermende pakken verwijderen asbest houdende dakplaten van het dak van hal 33. In het Bestek BK131959 wordt zeer regelmatig melding gemaakt van asbesthoudende materialen zoals in 'bestek post nummer 401': "Voor de omvang van de werkzaamheden in de te slopen opstallen (hal 31, 32 en 33) dient rekening te worden gehouden dat de hallen op alle niveau's volledig (over de gehele oppervlakte en inhoud) zijn verontreinigd (besmet) met asbest, zoals aangegeven in het asbestinventarisatierapport bron 14". En meer specifiek volgens 'bestek post nummer 401060': "Betreft het verwijderen van asbest uit hal 31, 32 en 33 conform het asbestinventarisatierapport type A. Betreft: - Sanering van bronnummer 10, golfplaten circa 19000m², risicoklasse 2".

In het bovengenoemde bestek BK131959 wordt verwezen naar de volgende documenten:

• Asbestonderzoek Pieter Ghijsenlaan 12 te Zaandam, uitgevoerd door BK Bodem met projectnummer 20110123 van 15 november 2011
• Nader asbestonderzoek Pieter Ghijsenlaan 12 te Zaandam, uitgevoerd door BK Bodem met kenmerk 131790 van 11 november 2014

Verder wordt er in het bestek melding gemaakt van:

• Asbestinventarisatie type A ten behoeve van totaalsloop, hallen 31, 32 en 33 en gebouw 51 Pieter Ghijsenlaan (Bruijnzeel-terrein) te Zaandam, uitgevoerd door BK Asbest met kenmerk 153982.1, versie 1.0, van 5 november 2015
• Asbestinventarisatie type A ten behoeve van totaalsloop, droogkamers Pieter Ghijsenlaan 12 H te Zaandam, uitgevoerd door BK Asbest met projectnr. 153982, versie 1.0, van 30 oktober 2015

Wat wordt er zoal gesloopt?

Het noordelijke deel van hal 31 met de nog aanwezige infrastructuur zoals de hijsinstallatie en de inpandige haven op 2 augustus 2008.

De op het Bruynzeelcomplex aanweizge potentiele monumenten zijn globaal beschreven in het hierboven genoemde 'Toetsingskader Bruynzeelterrein van augustus 2011':
"Functionaliteit staat bij dit complex voorop. Daarvan getuigt de oorspronkelijke ligging op een schiereiland dat aanvankelijk aan drie kanten door water omsloten was - praktisch voor de aanvoer van het basisproduct: hout. Nog steeds zijn twee zijden van het complex aan het water gelegen en is bij de grootste hal nr. 31 direct het gebruik daarvan aan het gebouw af te lezen in de vorm van oorspronkelijk twee inpandige havens waarvan nog één als zodanig aanwezig - zodat het hout droog vanuit dekschuiten gelost kon worden. De nog bestaande opslag- en productiehallen in dit ensemble en het kantoorgebouw zijn allen van het in de Zaanstreek bekende architectenbureau v/h J.& D. Eilmann, Zaandam, dat een grote naam had opgebouwd op het gebied van industriële architectuur (o.a. Boon, Mercurius en Polak & Schwarz)".

Toetsingskader Bruynzeelterrein van augustus 2011:

"Hal 31, 32 en 33.
De droog- en productiehallen van de voormalige Bruynzeel Schaverij N.V. Deze hallen zijn van algemeen belang wegens cultuur- en architectuurhistorische waarde als voorbeeld van zeer grootschalige en innovatieve houtopslag- en verwerking in de Zaanstreek. Het object is van locaal belang als historisch-functioneel onderdeel van het complex Bruynzeelterrein gedurende de 70 jarige groei van het bedrijf. Beschermd op structuurniveau waarbij de lengterichting, de drie aaneengeschakelde zadeldaken, de individuele beëindiging van de Noordgevel, de constructie, de vlakinvulling tussen de constructieve staanders en de horizontale geleding met metselwerk en glas en de bijzondere elementen als inpandige havens en loopkraan van belang zijn".

De zuidelijke helft van hal 31 uit 1928 is in 2008 gesloopt (zie o.a. het artikel Bruynzeel Schaverij toch afgekort). In 2016 volgt het noordelijke deel.

. . . de noordelijke kant van hal 31 op 28 juli 2010 . . .
. . . tsja, we hebben toch liever een grote blauwe doos . . .

Een triets einde van een trots complex . . .

De hierboven beschreven 4 bedrijfshallen op het voormalige Bruynzeelcomplex stonden aan het begin van 2016 op de gemeentelijke monumentenlijst van Zaanstad. Aan het einde van 2016 zullen ze echter zijn geamoveerd en is het terrein geschikt gemaakt voor de vestiging van weer een groot winkelbedrijf. De sloop werd o.a. mogelijk doordat de gemeenteraad van Zaanstad op donderdag 4 juli 2013 akkoord ging met het hieronder geciteerde voorstel van het college van B&W en zoals verwoord in het eerder genoemde 'Toetsingskader Bruynzeelterrein van augustus 2011':

De gemeente Zaanstad acht het ensemble van loodsen, kantoren, waslokalen, waterwegen, rondom een pleinachtig terrein monumentwaardig. De gemeente heeft de visie dat elementen die de identiteit van het Bruynzeelcomplex bepalen zoveel mogelijk behouden moeten blijven. Dit hoeft wijziging van functie, verbouwingen, herinrichting van het terrein en afbraak van gebouwen niet in de weg te staan. Kenmerken en kwaliteiten van het ensemble liggen in de homogeniteit en de gezamenlijke sociale en culturele betekenis voor de geschiedenis van het gebied. Als er ergens nog sprake is van cultuurhistorie in de zin van sociale en industriële geschiedenis; bedrijfs- en houtbewerkinghistorie; stedenbouwkundige, bouwtechnische en architectonische ontwikkelingen, dan is het in dit gebied in het zuiden van Zaandam.

Ja, er zijn een beperkt aantal industriële monumenten op het Bruynzeelcomplex gespaard. Soms nog duidelijk herkenbaar, vaak ook verpakt in de nieuwe indentiteit van de nieuwe gebruikers. De samenhang tussen al deze gebouwen is echter geheel teloor gegaan. Wie kan straks nog uitleggen hoe hier aan de ene kant balken werden aangevoerd en aan de andere kant complete keukenbetimmeringen het pand verlieten. En wat was daar allemaal voor nodig. De balkenhaven is al lang geleden gedempt. Nu gaan de schaverij en de vloerenfabriek tegen de vlakte. De multipanelfabriek was al weg. De deurenfabriek . . . We hadden er als gemeenschap geen geld voor over om deze infrastruktuur in stand te houden. De portemonnee van het grootwinkelbedrijf heeft geregeerd. Het is niet anders.