Er zijn een aantal maritieme betrekkingen tussen Nederland en Schotland. John O’Groats, de veerman die zijn naam aan een van de bekendste dorpjes in Europa gaf, heette bij zijn geboorte gewoon Jan de Groot. Net als in Nederland zijn in een aantal Schotse kerken kerkscheepjes te vinden. In Dundee, de jutestad, zijn er veel verwijzingen naar de slag bij Kamperduin die het begin van het einde van de Republiek der Zeven Verenigde Provinciën inluidde. Er is daar zelfs een ‘Camperdown’ pretpark.
In dit verhaal wil ik proberen belangstelling te wekken voor de Schotse maritieme en industriële geschiedenis en cultuur. Het verhaal ‘De maritieme rand van Schotland’ werd in eerste instantie geschreven voor het maandblad de ‘Blauwe Wimpel’. Een deel werd gepubliceerd in februari 2005. In de winter van 2008 was ik opnieuw in Edinburgh. In Leith bezocht ik toen het voormalige Koninklijke jacht ‘Brittania’. In april 2008 was ik, met mijn familie, een week in een boerderij ten noorden van Dundee. Wij waren in de loop der jaren al verschillende keren in Schotland geweest waar we verschillende plaatsen met industrieelarcheologisch en maritiem erfgoed hebben bezocht. Het oorspronkelijke verhaal voor de Blauwe Wimpel heb ik nu aangevuld met gegevens van mijn andere reizen.

U kunt de verschillende artikelen vinden door het aanklikken van de foto’s bij de introducties of door het aanklikken van de links in de eerder genoemde introducties in dit inleidende overzicht.

Korte geschiedenis

Voor een beter begrip van de navolgende artikelen bevat dit eerste hoofdstukje een zeer korte introductie van de Schotse industriële en maritieme geschiedenis. De highlights worden daarbij geïntroduceerd.

Bijzondere Schepen

In Schotland zijn een aantal klassieke schepen te bezoeken. In Leith bij Edinburgh ligt het voormalige koninklijke jacht ‘Brittania’, in Glasgow ligt de ‘Glenlee’, en bij het visserijmuseum in Anstruther ligt de ‘Reaper’. In Bijzondere Schepen vindt u een nadere omschrijving van deze schepen.

Een gouden rand aan een bedelaarsmantel

Zo werd eens de kust van het Kingdom of Fife genoemd. Fife is het schiereiland dat tussen de Firth of Tay and de Firth of Forth ligt. Het is nu vooral bekend vanwege de vele golflinks rond St.Andrews. Maar Fife was in de eerste helft van de 20e eeuw een belangrijk industriegebied met veel steenkoolmijnbouw, visserij en zware industrie.
De vissershaven van Pittenweem, hier rechts op de foto, heeft nog een commerciële functie. Maar het is vooral een trekpleister voor toeristen

Zeildoek, Jute en Linoleum

In Fife en het aangrenzende Angus was in de 18de eeuw een belangrijk zeildoekweverij en linnenindustrie. Het gebied was met de Zaanstreek en Bretange de grootste producent van zeildoek. De vlas voor de linnenindustrie kwam van de landen om de Oostzee. In 1835 waren er 38 vlasspinnerijen. De Krimoorlog en andere conflicten leidden tot verval van deze industrietak. Inmiddels werd er jute uit India geïmporteerd. In 1793 had de Engelse East India wat vezels gestuurd om te kijken of ze mechanisch gesponnen konden worden. De vezel bleek moeilijk te verwerken. Maar bewerking met walvistraan leidde tot soepeler vezels. Dundee had ook een belangrijke walvisvaart.

Een monument herbeschermd

De verbindingen in Schotland waren altijd moeilijk en ingewikkeld door de ontoegankelijkheid van de Hooglanden en de vele diepe inhammen (Forths). Een groot deel van het personen- en goederenverkeer moest daarom noodgedwongen gebruik maken van schepen. Er waren vele veerdiensten in Schotland. Een belangrijke veerdienst was die tussen Edinburgh en de Hooglanden via Queensferry. Met de komst van de stoomtrein werden de zeil en roeiveerboten langzamerhand vervangen door stoomveren. Tussen de kust van Lothian en Burtnisland voer over de Firth of Forth de eerste treinferry ter wereld. Later was er ook een treinferry over de Firth of Tay naar Dundee.

Een kurk op de fles die Noordzee heet

Tijdens de oorlog tegen het Napoleontische Frankrijk en de onafhankelijk geworden kolonie Amerika viel het oog van de Britse marine op ‘Scapa Flow’ als een rendez-vous voor oorlogsschepen en konvooien. De Scapa Flow werd in toenemende mate gebruikt voor oefeningen en als rendez-vous haven. Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog was de landverdediging van Scapa Flow niet veel beter dan in de Napoleontische tijd. Uiteindelijk kwam het grootste deel van de Keizerlijke marine op de bodem van de Scapa Flow terecht. Zonder dat ooit een echte aanval werd uitgevoerd.
Een bijzondere vorm van scheepssloperij was het lichten en slopen van de vloot van de Keizerlijke marine die tot zinken was gebracht in Scapa Flow. Het lichten van deze wrakken voor de sloop was een buitengewoon gevaarlijk werk.

Hoe bouwt een Schot een pier?

Langs de kust van Schotland zag ik een aantal opmerkelijke pieren die wel eens te maken kunnen hebben met de Schotse zuinigheid.
Rechts: Gills Bay waarin in de zomer 2003 een oud droogdok uit Lerwick is afgezonken als Breakwater. De inspiratie komt mogelijk van de blockschepen rond Scapa Flow.

De Schotse westkust

Romantiek met een grimmig verleden

De westkust van Schotland heeft een grote landschappelijke schoonheid. Een van de mooiste plekken is Loch Ewe. Het is nu een verstilde inham van de zee waaraan de mooiste tuin van Schotland ligt; Inverewe Gardens.

De werkplaats van de wereld

De plaatsen langs de Clyde vormden in de 19de eeuw ‘de werkplaats van de wereld’. Deze naam kreeg dit gebied vanwege het grote aantal scheepswerven, machinefabrieken, ijzergieterijen, locomotievenfabrieken etc.

Foto rechts: New Lanark is door de filantroop Robert Owen gebouwd bij de watervallen van de Clyde, ten zuiden van Glasgow. Het was een idealistische modelgemeenschap rond een katoenspinnerij.

Litteratuur

Voor achtergrond informatie bij de diverse artikelen is o.a. gebruikt gemaakt van de volgende publicaties:

• Brian Lavery ‘Maritime Scotland’ (London,2001) ISBN 0 7134 8520 5
• Gerald Bowman ‘The man who bought a navy’ (London,1998)
• W.S.Hewison ‘This Great Harbour SCAPA FLOW’ (Kirkwall,2000) ISBN 1-902957-02-4
• Steve Chadwick ‘Loch Ewe during World War II’ (Dingwall,2001) ISBN 0 9528134 0 8
• John Riddell ‘The Clyde. The Making of A River’ (Edinburg,20000 ISBN 0 85976 526 1
• Geo. C.O'Hara ‘Ironfighters, Outfitters and Bowler hatters’ (Prestwick, 1997) ISBN 0 9530821 0 5
• Ian Johnson ‘Ships for a Nation, 1847-1971 John Brown & Company Clydebank’ (West Dunbartonshire Libraries & Museum, 2000) ISBN 0-935 7736-0-4